Βρισκόμαστε στην πολιτεία του Tennessee, την δεκαετία του ’20, μια περίοδο κατά την οποία ο συντηρητικός Αμερικανικός Νότος ήταν ενταγμένος στη “Ζώνη της Βίβλου” και οι ντόπιοι υποστήριζαν μέχρις εσχάτων και παθιασμένα τις αξίες: πατρίδα, οικογένεια, θρησκεία και…ουίσκι.
Επικρατούσε σθεναρά η άποψη της Εκκλησίας ότι η δημιουργία του κόσμου είναι αποτέλεσμα της Θείας Χάριτος και η εξέλιξη του Σύμπαντος αποτελούσε υπερφυσικό σχέδιο, μια επέμβαση του Δημιουργού Θεού.
Τότε όμως στα μισά αυτής της δεκαετίας, άρχισε να διαδίδεται η άποψη των επιστημόνων που υποστήριξαν τη θεωρία του Charles Darwin, ότι τα ζωικά και φυτικά είδη προέκυψαν από την αργή εξέλιξη απλούστερων μορφών ζωής, με γενετικές μεταλλάξεις και με τη φυσική επιλογή.
Και κάπου εκεί, εν μέσω διαμαχών, ξεκίνησαν όλα για την πολύκροτη δίκη, η οποία χαρακτηρίστηκε ως η δίκη του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ.
Η αφορμή
Το ιστορικό της ξεκινά στις 21 Μαρτίου 1925, όταν η Βουλή της Πολιτείας του Tennessee στις ΗΠΑ ψηφίζει το Butler Act, μια νομοθετική ρύθμιση που θεσπίστηκε μόλις λίγες μέρες νωρίτερα, στις 13 Μαρτίου 1925, και παρέμεινε σε ισχύ μέχρι το 1967.
Συντάκτης της επίμαχης ρύθμισης ήταν ο John Washington Butler, ένας αγρότης από το Tennessee και μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Το Νοέμβριο του 1922, κατέβηκε ως υποψήφιος του Δημοκρατικού κόμματος στις Πολιτειακές εκλογές για το Κοινοβούλιο, οι συμπολίτες του τον εμπιστεύονταν με την ψήφο τους και ο ίδιος θα έκανε το παν ώστε η “άθεη Δαρβινική Εξέλιξη” να πάψει να διδάσκεται στις σχολικές αίθουσες.
Η ρύθμιση, για την επίτευξη του ανωτέρω σκοπού, προέβλεπε ότι είναι παράνομο για οποιονδήποτε καθηγητή που διδάσκει σε σχολεία και πανεπιστήμια -τα οποία υποστηρίζονται από τα δημόσια ταμεία- να παραδίδει οποιαδήποτε άλλη θεωρία, πέραν της ιστορίας της Θείας Δημιουργίας του ανθρώπου, όπως αυτή αναφέρεται στη Βίβλο.
Σύμφωνα με τον νόμο, ο διδάσκων θα μπορούσε να παρέχει γνώση για την εξέλιξη της ζωής αλλά σε σχέση με όλα τα άλλα πλάσματα εκτός του ανθρώπινου είδους. Υπογράμμιζε δε, πως αν ένας δάσκαλος κρίνονταν ένοχος θα τιμωρούνταν με επιβολή προστίμου από 100$ έως 500$, για κάθε παράβαση.
Η πρόταση έγινε ενθουσιωδώς δεκτή από το Πολιτειακό Κοινοβούλιο του Tennessee, με 71 ψήφους υπέρ και 5 κατά.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως στη δεκαετία του 1920, η θεωρία του Δαρβίνου δεν ήταν κάτι νέο, όμως εκείνη την περίοδο η επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στην αγροτική Αμερική -μια αρκετά συντηρητική κοινωνία που κυριαρχούσαν ισχυρά θρησκευτικά στοιχεία- έφερε αλλαγές.
Αν και ήταν πολλοί λίγοι σε αριθμό οι οπαδοί της Δαρβινικής θεωρίας, αποφάσισαν να αντιδράσουν. Οι εφημερίδες της Πολιτείας άρχισαν να βομβαρδίζονται από γράμματα, κυρίως δασκάλων και επιστημόνων, που παρομοίαζαν το Butler Act με το διωγμό του Γαλιλαίου το 1615 από την Καθολική Εκκλησία, για την θεωρία του πως η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο.
Όταν το Butler Act πέρασε από την Πολιτειακή Γερουσία και εγκρίθηκε με 24 υπέρ και 6 κατά -παρά τις διαμαρτυρίες των φοιτητών του Πανεπιστημίου Vanderbilt που είχαν συγκεντρωθεί έξω από το κτίριο- οι οπαδοί του Δαρβίνου στήριξαν την τελευταία τους ελπίδα στον Κυβερνήτη της Πολιτείας του Tennessee, Austin Peay, ο οποίος θεωρούταν ανοιχτόμυαλος και φιλομαθής.
Δυστυχώς, απογοητεύτηκαν. O Peay υπέγραψε το νόμο, λέγοντας απλώς πως δεν υπήρχε τίποτα στα σχολικά βιβλία του Tennessee που να ήταν αντίθετο με τη Χριστιανική Βίβλο.
Η αντίδραση που έφερε την ανατροπή
Με τις εξελίξεις να μαίνονται, η νεοιδρυθείσα οργάνωση αποφάσισε να λάβει θέση άμεσα, τοποθετώντας ανακοινώσεις στις εφημερίδες της Πολιτείας, αναζητώντας εθελοντές δασκάλους οι οποίοι θα ήταν διατεθειμένοι να μηνυθούν από την Πολιτεία για παραβίαση του Butler Act.
Αυτή η αναγγελία μας φέρνει στην πόλη Dayton, όπου μια μικρή ομάδα από φιλελεύθερους τοπικούς επιχειρηματίες αποφασίζουν να καλέσουν τον προπονητή της ομάδας ποδοσφαίρου του κομητειακού γυμνασίου, John Thomas Scope, ο οποίος αρκετές φορές αναπλήρωνε τους δασκάλους του Γυμνασίου, διδάσκοντας Φυσική Ιστορία.
Οι επιχειρηματίες τον ρώτησαν ανοιχτά αν θα ήταν διατεθειμένος να διδάξει τη θεωρία της Εξέλιξης και επομένως να μηνυθεί από την Πολιτεία για παράβαση του Butler Act. Ο νεαρός Scopes αποδέχτηκε την πρόκληση και αψηφώντας τον νόμο συνέχισε να διδάσκει στους μαθητές του τη θεωρία του Darwin, δηλαδή “την καταγωγή του ανθρώπου από τον πίθηκο”, με αποτέλεσμα η Εισαγγελία της Πολιτείας να κινηθεί δικαστικά εναντίον του, ασκώντας του ποινική δίωξη.
Η δίκη του καθηγητή δρομολογήθηκε για τις 10 Ιουλίου 1925 στο Dayton του Tennessee.
Τα δικαστικά έξοδα του Scopes ανέλαβε η Αμερικανική Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ACLU) και την υπεράσπισή του ο κορυφαίος ποινικολόγος των ΗΠΑ, υπερασπιστής των φτωχών και των αδικημένων, Clarence Darrow.
Συνήγορος πολιτικής αγωγής διετέλεσε ο πολιτικός William Jennings Bryan, ο οποίος αν και ασκούσε τη δικηγορία σε μεγάλο μέρος της ζωής του, απείχε από τις αίθουσες 36 χρόνια! Ωστόσο, κρίθηκε κατάλληλος λόγω κύρους -υπήρξε τρεις φορές υποψήφιος για την Προεδρία των ΗΠΑ- και ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του ειδήμονα στην Αγία Γραφή, ως προασπιστής του θρησκευτικού φονταμενταλισμού.
Η ιστορική δίκη
Στις 10 Ιουλίου 1925 η μικρή -και άγνωστη σε πολλούς- πόλη συγκέντρωσε όλα τα φώτα της δημοσιότητας! Οι δρόμοι πλημμύρισαν με κάθε λογής ανθρώπους. Υποστηρικτές και πολέμιοι του Butler Act έφτασαν στο Dayton για να παρακολουθήσουν μια ιστορική στιγμή.
Ήταν τόσο μεγάλη η προσέλευση του κόσμου που κάποιοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν το γεγονός και την φήμη που απέκτησε η πόλη, στήνοντας πάγκο για να προμηθεύσουν το κοινό με αναμνηστικές Βίβλους και λούτρινες μαϊμούδες, ενώ ιεροκήρυκες έστησαν ολόκληρες σκηνές αναβίωσης στον κεντρικό δρόμο της πόλης, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν το ενδιαφέρον των πιστών αμείωτο.
Είχαν πάρει τόσο αψήφιστα την “επανάσταση” της επιστήμης εκείνη την περίοδο που χλεύασαν το θέμα φέρνοντας στον χώρο της δίκης 2 χιμπατζήδες, οι οποίοι όχι μόνο χρησιμοποιήθηκαν σαν αντικείμενα προς σχολιασμό αλλά και ως έκθεμα της ημέρας, κάτι σαν μασκότ θα μπορούσε να πει κανείς.
Για να δώσουν ακόμα μεγαλύτερη έμφαση, είχαν ντύσει τον έναν με ένα καρό κουστούμι -για να δείξουν την διαφορά της “λεγόμενης εξέλιξης”- και τους είχαν αφήσει ελεύθερους να κυκλοφορούν και να παίζουν με τον κόσμο.
Πέρα από το θέμα της δίκης, η κοσμοσυρροή έφερε στη Dayton και τα ΜΜΕ. Πολλοί διάσημοι δημοσιογράφοι έσπευσαν να καλύψουν το γεγονός και η μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Chicago Tribune έστησε από το μηδέν έναν ραδιοφωνικό σταθμό για την απευθείας μετάδοση της δίκης, κάτι που συνέβαινε για πρώτη φορά στα δικαστικά χρονικά των ΗΠΑ.
Ανάμεσα σε όλους αυτούς ήταν και ο HL. Mencken της Baltimore Sun (εφημερίδα η οποία συνέβαλε χρηματικά στην υπεράσπιση του Scopes), ο οποίος σκαρφίστηκε τον τίτλο The Monkey Trial (Η δίκη της μαϊμούς), έναν τίτλο που όχι μόνο έκανε εντύπωση αλλά ταίριαξε τόσο με την ιστορική αυτή δίκη που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα για το θέμα.
Στις 10 Ιουλίου, το δικαστήριο γεμίσε κόσμο που περίμενε την επιλογή ενόρκων. Ωστόσο, ο δικαστής John Raulston ζήτησε να ξεκινήσει η διαδικασία με προσευχή και μετά να προχωρήσουν στα υπόλοιπα, δίνοντας ένα “ξεκάθαρο μήνυμα” για την πορεία της διαμάχης των αντισυμβαλλομένων.
Αφού ολοκληρώθηκε το πρώτο μέρος περνάμε τις επόμενες μέρες σε μια απέλπιδα προσπάθεια του Darrow ο οποίος εξέθεσε διάφορα επιχειρήματα προκειμένου να κηρύξει τον νόμο αντισυνταγματικό, επειδή καλλιεργούσε το θρησκευτικό μίσος μεταξύ των πολιτών. Αν και ο λόγος του ήταν μακροσκελής και δυνατός, ο δικαστής απέρριψε το αίτημα.
Η στρατηγική της υπεράσπισης κατακρεμνίστηκε και ο δικαστής τόνισε πως αυτή ήταν η δίκη του Scopes και του Butler Act, κάτι που έκανε τον Darrow να αντιδράσει έντονα, καθώς θεώρησε ότι δεν του δίνουν χώρο να επιχειρηματολογήσει και ότι ο ρόλος του στη δίκη δεν είχε νόημα.
Την επόμενη μέρα, τόσο η αφόρητη ζέστη όσο και το μεγάλο πλήθος που είχε προσέλθει στην αίθουσα, οδήγησαν στην απόφαση να συνεχιστεί η δίκη στον περίβολο του δικαστηρίου, κάτω από τον ίσκιο των δέντρων, διότι διαφορετικά δεν θα είχε ομαλή έκβαση. Η απόφαση αυτή την πολύ σημαντική καθώς η δίκη διήρκεσε μια εβδομάδα και τραβούσε συνεχώς όλο και περισσότερο κόσμο στο Dayton, κάθε μέρα.
Η εισαγγελία πέρασε σε ανάκριση του επιθεωρητή του σχολείου που δίδασκε ο Scopes και δύο μαθητές του, οι οποίοι “ομολόγησαν” ότι ο Scopes είχε αναφερθεί στα μαθήματα βιολογίας που παρέδιδε στην θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου.
Η υπεράσπιση συνέχισε με τον ζωολόγο Maynard Metcalf, ο οποίος δήλωσε ότι η θεωρία αυτή είναι ευρέως αποδεκτή στην επιστημονική κοινότητα. Μετά από αυτή τη δήλωση ο δικαστής δεν επέτρεψε σε άλλους επιστήμονες να πάρουν το λόγο ως μάρτυρες υπεράσπισης, μια απόφαση που δεν άρεσε στους δημοσιογράφους οι οποίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη, πιστεύοντας ότι η δίκη έχει “τελειώσει”.
Η υπεράσπιση δέχτηκε πολλές απορρίψεις αιτημάτων και μαρτύρων και αποφάσισε να “γυρίσει το παιχνίδι” καλώντας ως μάρτυρα τον δικηγόρο της πολιτικής αγωγής και χριστιανό ακτιβιστή, William Jennings Bryan. Οι ερωτήσεις ήταν τόσο εύστοχες, σχετικά με το πώς πρέπει να ερμηνεύεται η Βίβλος, που ο Jennings όχι μόνο στριμώχτηκε αλλά αναγκάστηκε να κάνει αρκετές αντιφατικές δηλώσεις, δημιουργώντας διάφορες εντυπώσεις στο ακροατήριο.
Η αντιπαράθεσή τους ήταν πολύ έντονη όχι μόνο ως δικηγόροι αλλά και ως υποστηρικτές των 2 άκρων της ιστορίας. Ο Bryan κατηγήρησε τον Darrow για “χλευασμό της Βίβλου”, ενώ ο Darrow ειρωνεύτηκε τον Bryan για τις “ανόητες ιδέες που δεν πιστεύει κανένας έξυπνος Χριστιανός στη γη”…
Ήταν τόσο μεγάλη η έκταση που πήρε το θέμα που έγινε ακόμα και τραγούδι από τον Vernon Dalhart, που κυκλοφόρησε το ίδιο έτος το τραγούδι “The John T. Scopes Trial”.
Στις 21 Ιουλίου 1925, την τελευταία μέρα της δίκης, ο δικαστής ανακοίνωσε ότι ο Bryan δεν μπορεί να επιστρέψει στο δικαστήριο και ότι η κατάθεσή του πρέπει να αφαιρεθεί από το αρχείο. Με αυτή την τροπή ο Darrow ζήτησε από τους ενόρκους να κρίνει ένοχο τον Scopes, μια κίνηση που θα επέτρεπε σε ένα ανώτερο δικαστήριο να εξετάσει έφεση.
Οι ένορκοι, μετά από εννέα λεπτά συζήτησης, εξέδωσαν την καταδικαστική απόφασή τους. Έκριναν τον Scopes ένοχο για παραβίαση του Butler Act και του επέβαλαν το ελάχιστο των ποινών: πρόστιμο $100 χωρίς ποινή φυλάκισης.
Μόλις 5 ημέρες αργότερα ο κατήγορος του Scopes, πέθανε στον ύπνο του, σε ηλικία 65 ετών. Αμέσως διαδώθηκαν φήμες ότι η εξαντλητική εξέτασή του από τον Darrow τον είχε φέρει σε δύσκολη κατάσταση, όμως η αλήθεια είναι ότι έπασχε από διαβήτη.
Μετά την δίκη
Μετά την ετυμηγορία, ο John Scopes δήλωσε την πρόθεσή του να αντιταχθεί σε αυτόν τον νόμο με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς οποιαδήποτε άλλη ενέργεια θα παραβίαζε το ιδεώδες της ακαδημαϊκής, της προσωπικής και θρησκευτικής ελευθερίας.
Ο δρόμος για την αλλαγή -άτυπα- είχε ανοίξει καθώς μετά την πολύκροτη δίκη, κανένας άλλος καθηγητής δεν συνελήφθη για παραβίαση του συγκεκριμένου νόμου, ωστόσο αυτός παρέμενε σε ισχύ, παρά τις προσπάθειες της ACLU για την κατάργησή του.
Οι ένθερμοι πολέμιοι της επιστημονικής θεωρίας, το επόμενο έτος έκαναν το Mississippi τη δεύτερη πολιτεία που ψηφίζει νόμο αντίστοιχο του Butler Act. Ακολούθησε όμως στις 15 Ιανουαρίου 1927, το αίτημα του Darrow ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Πολιτείας του Tennessee για την επανεξέταση της υπόθεσης.
Το Ανώτατο Δικαστήριο αθώωσε τον Scopes για τυπικούς λόγους, δεν μπήκε στην ουσία της υπόθεσης, δεν πήρε θέση στο ζήτημα, ούτε άφησε κάποια σχόλια, αφήνοντας το μέλλον του Butler Act στα χέρια των νομοθετών. Αυτό άφησε ελεύθερο το πεδίο στην πολιτεία του Arkansasνα προχωρήσει έναν χρόνο μετά σε αντίστοιχη θέσπιση νομοθεσίας.
Για αρκετά χρόνια το ζήτημα είχε πάρει το δρόμο του, ότι δηλαδή καμία άλλη θέση που διδάσκεται δεν δύναται να θεωρηθεί ως σοβαρή προσέγγιση για την ανθρώπινη προέλευεση και δημιουργία. Οιανδήποτε διδαχή περιλάμβανε κάτι διαφορετικό από όσα ανέφερε η Βίβλος, περνούσε στα ψιλά γράμματα ως αποκύημα φαντασίας, ως μύθος, ως κάτι ανούσιο και ψεύτικο…
Το 1960 κυκλοφόρησε η ταινία Inherit the Wind η οποία ήταν απολύτως επηρεασμένη από την δίκη και έφερε ξανά στην συζήτηση το ζήτημα.
Φτάνοντας στο 1967, όταν ο καθηγητής Gary L. Scott απολύθηκε εξαιτίας της παραβίασης του Butler Act, το ζήτημα εκ νέου στην επικαιρότητα. Ο καθηγητής δεν το άφησε να περάσει αμαχητί, επικαλέστηκε την πρώτη τροπολογία και το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου γεγονός που ανέτρεψε την κατάσταση.
Παρότι η απόλυσή του ακυρώθηκε, ο Scott συνέχισε καταθέτοντας αγωγή κατά του νόμου επιδιώκοντας μόνιμη κατάργησή του, γεγονός που εκμεταλλεύθηκε ο κυβερνήτης Buford Ellington για να περάσει μέσα σε τρεις ημέρες νομοσχέδιο που θα τον καταργούσε οριστικά στις 18 Μαΐου 1967.
Το 1973, η πολιτεία του Tennessee ψηφίζει έναν νόμο σύμφωνα με τον οποίο τα δημόσια σχολεία μπορούν να δίνουν ίση έμφαση στη Γένεση της Βίβλου και τις άλλες θέσεις σχετικά με την προέλευση του ανθρώπου, αρκεί να διδάσκονται ως θεωρίες και όχι ως γεγονός. Δύο χρόνια μετά όμως κηρύχθηκε αντισυνταγματικός από ένα ομοσπονδιακό εφετείο.
Ακολούθησαν έτη επί ετών με συζητήσεις γύρω από το ζήτημα παρότι βρισκόμαστε σχεδόν έναν αιώνα μετά την δίκη του Scopes, καθώς η διαμάχη θρησκείας και επιστήμης, κυρίως στο χώρο της εκπαίδευσης, συνεχίζεται με αμείωτη ένταση στις ΗΠΑ, και όχι μόνο εκεί φυσικά.
Ενώ η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου διδάσκεται πια σε όλα τα αμερικανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, μεγάλος αριθμός ανθρώπων εξακολουθεί να προσπαθεί να το αλλάξει. Σχολικά συμβούλια και νομοθετικά σώματα να συζητούν ακόμα για το πώς να διδάξουν στους μαθητές για την προέλευση της ζωής στη Γη, με τουλάχιστον τις 16 από τις 50 πολιτείες να εξετάζουν επισταμένως αυτή τη διαμάχη.
Μια πρόσφατη μελέτη του Pew Research Center αποκάλυψε ότι κατά μέσο όρο το 48% των Αμερικανών εξακολουθούν να απορρίπτουν πλήρως την ιδέα της εξέλιξης του Δαρβίνου.
Απ΄ότι φαίνεται η δίκη αυτή δεν θα πάψει να είναι θέμα συζήτησης σύντομα…Οι ΗΠΑ έχουν ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουν μέχρι να γίνει το Monkey Trial μια ιστορία του παρελθόντος που πέρασε και τελείωσε, αφού το ζήτημα απασχολεί μεγάλη μερίδα του κόσμου και τον 21ο αιώνα.