Ζακ Υβ Κουστώ, ένας σπουδαίος και πρωτοπόρος εξερευνητής του υποβρύχιου πλούτου, που έφερε στο φως σημαντικής αξίας αρχαιολογικούς θησαυρούς από ναυάγια του Αιγαίου, αλλά και όλου του κόσμου, ενώ μελέτησε και ανέδειξε την εντυπωσιακή φύση της θάλασσας.
____________________________________
Αγάπη για τη θάλασσα και οι πρώτες ανακαλύψεις
Ο Jacques-Yves Cousteau γεννήθηκε στο χωριό Saint-André-de-Cubzac της νοτιοδυτικής Γαλλίας στις 11 Ιουνίου του 1910. Ήταν ο δεύτερος και μικρότερος γιος του Daniel και της Elizabeth Cousteau και αδερφός του ήταν ο, δημοσιογράφος αργότερα, Pierre-Antoine Cousteau.
Από την ηλικία των 4 ετών, ο Cousteau έμαθε να κολυμπά και ουσιαστικά από τότε καλλιεργήθηκε η μεγάλη και ατέρμονη αγάπη του για τη θάλασσα. Παρά την περιέργεια και το ενδιαφέρον που έδειχνε από μικρός για τα διάφορα μηχανικά αντικείμενα, με τα μαθήματα του σχολείου φαίνεται πως δεν τα πήγαινε τόσο καλά.
Μετά τις βασικές σπουδές του στο Collège Stanislas του Παρισιού, το 1930 εισήχθη στη Γαλλική Ναυτική Ακαδημία, Ecole Navale. Αποφοίτησε ως αξιωματικός πυροβολικού και εντάχθηκε στην υπηρεσία πληροφοριών του Γαλλικού Ναυτικού. Με την αγαπημένη του φωτογραφική μηχανή κινηματογράφησε διάφορες εξωτικές τοποθεσίες της Ινδίας και του Νότιου Ειρηνικού, καθώς και αλιείς μαργαριταριών της περιοχής.
Το αρχικό όνειρό του να ακολουθήσει μια καριέρα πλοηγού στο Ναυτικό κατέρρευσε άδοξα το 1933, όταν σε ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό ατύχημα έσπασε και τα δύο του χέρια. Ο 23χρονος τότε Cousteau κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του και ο τραυματισμός του τον ανάγκασε να εγκαταλείψει οριστικά τα σχέδιά του για το Ναυτικό.
Το πάθος του όμως για το υγρό στοιχείο δεν τον άφησε να απογοητευτεί και έστρεψε σύντομα το ενδιαφέρον του προς την εξερεύνηση των μυστηρίων της θάλασσας. Μεγάλο μέρος άλλωστε της αποκατάστασής του από το ατύχημα το πέρασε κολυμπώντας στη Μεσόγειο.
Την περίοδο που υπηρετούσε στο γαλλικό πολεμικό Condorcet, συγκεκριμένα το 1936, ο φίλος του Philippe Tailliez, έδωσε στον Cousteau ένα ζευγάρι γυαλιά θαλάσσης Fernez, με βάση τα οποία κατασκεύασε μόνος του την πρώτη μάσκα καταδύσεων.
Κάπως έτσι ο επίδοξος εξερευνητής άρχισε να επιδίδεται σε καταδύσεις και εξερευνήσεις του αχανή και μυστήριου θαλάσσιου κόσμου.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Cousteau πρόσφερε τις υπηρεσίες του στη Γαλλική αντίσταση και τις κατασκοπευτικές αποστολές ανίχνευσης των ιταλικών ειδικών δυνάμεων. Μεταπολεμικά βοήθησε το Γαλλικό Πολεμικό Ναυτικό στον καθαρισμό των υποβρύχιων ναρκών. Για τη συμβολή του αυτή στη χώρα του τιμήθηκε με διάφορα παράσημα, μεταξύ των οποίων και της Γαλλικής Λεγεώνας της Τιμής, ενώ αποστρατεύτηκε το 1948 με το βαθμό του αρχιπλοιάρχου.
Το 1943 γνώρισε τον Γάλλο μηχανικό Emile Gagnan, με τον οποίο έμελλε να μοιραστούν το ίδιο πάθος για θαλάσσιες ανακαλύψεις.
Οι πειραματισμοί τους σχετικά με τον εξοπλισμό καταδύσεων (αναπνευστικές συσκευές και στολές κατάδυσης) οδήγησαν στη δημιουργία του Aqua-Lung, της πρώτης αυτόνομης υποβρύχιας αναπνευστικής συσκευής για δύτες, που γνώρισε παγκόσμια εμπορική επιτυχία.
Ο Cousteau ανέπτυξε επίσης την ιδέα της πρώτης αδιάβροχης κάμερας, που θα μπορούσε να αντέχει την υψηλή πίεση του νερού στο βυθό, ώστε να μπορεί να κινηματογραφεί τις υποβρύχιες εξερευνήσεις του. Εκείνη την περίοδο δημιούργησε και τα δύο πρώτα του ντοκιμαντέρ υποβρύχιας εξερεύνησης “Par dix-huit mètres de fond” (“18 Μέτρα Βάθος”) και “Épaves” (“Ναυάγια”).
Πρωτοπόρος της υποβρύχιας αρχαιολογίας
Το 1948, ο Cousteau μαζί με τον Philippe Tailliez και τους ειδικούς ερευνητές Frédéric Dumas, Jean Alinat και Marcel Ichac ανέλαβαν την πρώτη υποβρύχια αποστολή τους στη Μεσόγειο Θάλασσα για να βρουν το ρωμαϊκό ναυάγιο Mahdia.
Αυτή ήταν η πρώτη υποβρύχια αρχαιολογική επιχείρηση με αυτόνομη κατάδυση και σηματοδότησε την αρχή του επιστημονικού κλάδου της υποβρύχιας αρχαιολογίας.
Τον επόμενο χρόνο, ο Cousteau μαζί με τον Élie Monnier συμμετείχαν στη διάσωση του πρότυπου βαθυσκάφους του καθηγητή Jacques Piccard, FNRS-2, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα στο Γαλλικό Πολεμικό Ναυτικό να αξιοποιήσει το υλικό για να κατασκευάσει το FNRS-3.
Οι περιπέτειες αυτής της περιόδου αναφέρονται στα βιβλία “The Silent World” (1953) των Cousteau και Dumas, και “Plongées sans câble” (1954) του Philippe Tailliez.
Οι συνεχείς θαλάσσιες επιχειρήσεις του Cousteau είχαν ήδη κερδίσει το ενδιαφέρον του τύπου και της κοινής γνώμης και το 1950 εισηγήθηκε να ιδρυθεί η Γαλλική Ωκεανογραφική Υπηρεσία, της οποίας υπήρξε και πρόεδρος. Την ίδια χρονιά μίσθωσε και το παλιό βρετανικό ναρκαλιευτικό πλοίο “Καλυψώ” (“Calypso”), το οποίο μετέτρεψε ως το προσωπικό του ωκεανογραφικό ερευνητικό σκάφος.
Με το “Καλυψώ” ο Cousteau “όργωσε” τους ωκεανούς της γης καταγράφοντας τη θαλάσσια ζωή και ανακαλύπτοντας πολλά ναυάγια και χαμένους αρχαιολογικούς θησαυρούς.
Το 1954 πραγματοποίησε έρευνα στα ύδατα του Abu Dhabi για λογαριασμό της μεγάλης εταιρείας πετρελαίου BP (British Petroleum), ενώ το 1957 ανέλαβε διευθυντής του Ωκεανογραφικού Μουσείου του Μονακό.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης σίγουρα και η συμμετοχή του στην εφεύρεση του πειραματικού υποβρύχιου σκάφους “SP-350 Denise Diving Saucer” το 1959, ένα πετυχημένο όχημα, που επέτρεπε την εξερεύνηση του βυθού του ωκεανού σε συμπαγές έδαφος και σε βάθος 350 μέτρων.
Κατά την δεκαετία του ’60 ο διάσημος πλέον ωκεανογράφος συμμετείχε στο μεγαλεπήβολο έργο της κατασκευής υποβρύχιων “χωριών”, που θα επέτρεπαν την ζωή και εργασία των ανθρώπων στον πυθμένα της θάλασσας. Τα έργα αυτά είναι γνωστά ως Conshelf I (1962), Conshelf II (1963) και Conshelf III (1965).
Το 1966 ο Cousteau έκανε και την πρώτη του εμφάνιση στην τηλεόραση με την εκπομπή “The World of Jacques-Yves Cousteau”, ενώ το 1968 ξεκίνησε την τηλεοπτική του σειρά “The Underersea World of Jacques Cousteau”, η οποία μέτρησε εννέα σεζόν ως το 1976.
Οι περιπέτειες και ανακαλύψεις του θαλασσοπόρου εξερευνητή και του πληρώματός του στις θάλασσες του κόσμου αυτομόλησε το ενδιαφέρον εκατομμυρίων θεατών προς τον άγνωστο ως τότε θαλάσσιο πλούτο.
Η δραστηριότητα πάντως του Cousteau δεν άργησε να αναδείξει το ζήτημα της καταστροφής του περιβάλλοντος των ωκεανών από τον αλόγιστο ανθρώπινο παράγοντα και το 1973 ίδρυσε την Cousteau Society, μια παγκόσμια πρωτοβουλία προστασίας και ευαισθητοποίησης προς τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
______________________________________
Εξερεύνηση και ανακαλύψεις στα ναυάγια του Αιγαίου
Η φήμη του πρωτοπόρου Γάλλου εξερευνητή έφτασε και στα αυτιά της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία στα πλαίσια εξωστρεφούς πολιτικής τον κάλεσε το 1975 να πραγματοποιήσει έρευνες στο Αιγαίο και να χαρτογραφήσει ορισμένα ναυάγια.
Εξερευνώντας τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Κρήτης αποσκοπούσε να βρει στοιχεία για τη χαμένη Ατλαντίδα καταλήγοντας τελικά στο συμπέρασμα ότι το μυθικό νησί δεν βρισκόταν εκεί. Ανακάλυψε όμως τουλάχιστον επτά ναυάγια και πλήθος σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων!
Σημαντικότερη από τις ανακαλύψεις του στο Αιγαίο ήταν το ναυάγιο του “Βρεταννικού”, του πλοίο-νοσοκομείου, που βυθίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο το 1916 κοντά στο νησί της Κέας.
Ο Cousteau κατάφερε μάλιστα να επιβεβαιώσει ότι, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς των Γερμανών, το πλωτό νοσοκομείο είχε πράγματι βυθιστεί από εκείνους κόντρα στους κανόνες του πολέμου.
Το γεγονός της ανακάλυψης του Βρεταννικού έγινε πρώτο θέμα στα μέσα ενημέρωσης, ενώ η πιο κορυφαία του στιγμή ήταν όταν βρέθηκε στο σημείο μια από τους επιζήσαντες του ναυαγίου, η 80χρονη Sheila Macbeth Mitchell. Η γυναίκα επιβιβάστηκε στο βαφυσκάφος του Cousteau και είδε ξανά από κοντά την βυθισμένη πλέον καμπίνα, όπου διέμενε ως νεαρή νοσοκόμα.
Αξιοσημείωτη ανακάλυψη ήταν και το ναυάγιο του γαλλικού πολεμικού πλοίου “Thérèse”, που ανατινάχθηκε από τους Τούρκους το 1668 στην περιοχή ανοιχτά του Ηρακλείου Κρήτης. Σημαντικής ιστορικής αξίας αντικείμενα αναδύθηκαν επίσης από ένα βυζαντινό ναυάγιο του 10ου αιώνα γεμάτο με αμφορείς, ένα ακόμα που χρονολογείται τον 1ο αιώνα π.Χ. και ένα ενετικό με κανόνια.
Το 1976 η ομάδα του Cousteau έγινε και η πρώτη που έφτασε ξανά μετά από 75 χρόνια στα απομεινάρια του περίφημου ναυαγίου των Αντικυθήρων ανασύροντας από τον βυθό αντικείμενα και νομίσματα του 8ου αιώνα π.Χ.
Η συμβολή των ερευνών του στο ιστορικό αρχαιολογικό έργο είναι πράγματι αδιαμφισβήτητη, ενώ οι αποστολές του στο Αιγαίο θεωρούνται οι πιο κορυφαίες σε αποτέλεσμα και πολιτισμική σημασία.
Προσωπική ζωή
Πριν την αρχή των μεγάλων του εξερευνήσεων, το 1937, ο Cousteau παντρεύτηκε την Simone Melchior, με την οποία απέκτησαν τους γιους τους Jean-Michel και Phillipe. Η οικογένειά του τον ακολούθησε αρκετές φορές στα ταξίδια τους και πίστευαν ότι τα παιδιά του σύντομα θα διαδέχονταν τον πατέρα τους στο τιμόνι των θαλάσσιων ερευνών.
Ο δεύτερος γιος όμως πέθανε ξαφνικά το 1979, ενώ ο μεγαλύτερος έφτασε να έχει τόσο κακές σχέσεις με τον πατέρα του, που την δεκαετία του ’90 κατέληξαν μέχρι και σε δικαστικές διαμάχες για επιχειρηματικά ζητήματα.
Η πρώτη γυναίκα του πέθανε από καρκίνο το 1990 και έναν χρόνο αργότερα ο 81χρονος πλέον Cousteau παντρεύτηκε την Francine Triplet, με την οποία είχε ήδη δύο παιδιά από την δεκαετία του ’80.
________________________________________
Πέρα από τις αναταραχές στον οικογενειακό του βίο, το τελειωτικό ίσως χτύπημα για τον παλαίμαχο θαλασσοπόρο ήρθε το 1996, όταν το αγαπημένου σκάφος “Calypso” συγκρούστηκε με ένα φορτηγό-πλοίο και βυθίστηκε στο λιμάνι της Σιγκαπούρης.
Ο Cousteau ξεκίνησε μια προσπάθεια να μαζέψει λεφτά για να φτιάξει ένα νέο σκάφος, όμως δεν πρόλαβε. Πέθανε από ανακοπή καρδιάς στις 25 Ιουνίου του 1997, λίγο αφότου είχε κλείσει τα 87 του χρόνια.
Οι σπουδαίες και εντυπωσιακές θαλάσσιες εξερευνήσεις του Γάλλου ωκεανογράφου περιλαμβάνονται στα περισσότερα από 120 ντοκιμαντέρ και 50 σχετικά βιβλία που κυκλοφόρησε.
Ως λάτρης της θαλάσσιας φύσης άφησε κληρονομιά και ένα Ίδρυμα προστασίας του περιβάλλοντος, που δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα.
Το έργο του προκάλεσε πολλούς ανθρώπους να στρέψουν την προσοχή τους προς τον πλούτο και τα μυστήρια των ωκεανών και ο ίδιος έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους διασημότερους και κορυφαίους εξερευνητές, ωκεανογράφους όλου του κόσμου.
