Κάθε χρόνο στις 8 Ιουνίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ωκεανών, όπως προτάθηκε από την Γενική Σύνοδο του ΟΗΕ με ψήφισμα του 2008. Η ιδέα για την ύπαρξη μιας τέτοιας ημέρας ακούστηκε για πρώτη φορά το 1992 στη Σύνοδο για το Περιβάλλον που πραγματοποιήθηκε τότε στο Ρίο της Βραζιλίας.
Σκοπός της ημέρας είναι η ευαισθητοποίηση του κόσμου απέναντι στους ωκεανούς, η ενημέρωση για τον ρόλο που διαδραματίζουν στη φύση και συνεπώς στην ζωή μας, για τις επιπτώσεις της αρνητικής ανθρώπινης δραστηριότητας και τους τρόπους προστασίας τους.
___________________________________
Μυθολογική προέλευση
Η ονομασία “Ωκεανός”, που ορίζει την μεγαλύτερη υπαρκτή θαλάσσια έκταση, προέρχεται από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό και γεωγράφο Ηρόδοτο και χρησιμοποιείται παγκοσμίως μέχρι σήμερα.
Στην αρχαιοελληνική μυθολογία, ο Ωκεανός ήταν μεγαλύτερος γιός του Ουρανού και της Γαίας και ο ισχυρότερος όλων των Τιτάνων. Με την σύζυγο και αδερφή του Τηθύ γέννησαν όλες τις θεότητες του υδάτινου στοιχείου, της θάλασσας, των ποταμών και των πηγών.
Ουσιαστικά ο Ωκεανός προσωποποιούσε την ιδεατή και ηγετική μορφή του αρχετυπικού υδάτινου στοιχείου ως ο “πατέρας” θεών και πραγμάτων του κόσμου. Μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, οι ποταμοί, οι λίμνες και κάθε υδάτινη μορφή θεωρήθηκαν αλληγορικά τα παιδιά του Ωκεανού (Ησιόδου Θεογονία).
Στις πρώτες παρατηρήσεις που έγιναν ιστορικά ο Ωκεανός θεωρήθηκε ως ένας τεράστιος κύκλος που χωρίζει το ημισφαίριο του ουρανό από αυτό της γης και γι’ αυτόν ονομαζόταν και “ορίζων”. Όλοι οι σχετικοί μύθοι λοιπόν παρουσιάζουν τον ήλιο, τα αστέρια και τους αστερισμούς να ανατέλουν από αυτόν και να δύουν, να βυθίζονται ξανά στον ίδιο.
Σύμφωνα πάντα με τις ιστορικές και μυθικές καταγραφές, στο τέλος του Ωκεανού θεωρείτο πως βρισκόταν ο Άδης, το βασίλειο των νεκρών.
Αποτελούσε ανέκαθεν λοιπόν ο Ωκεανός μια τεράστια φυσική δύναμη, που αναβιβάστηκε σε έννοια θεού. Η αποτύπωσή του σε ανθρώπινη μορφή, σε αγάλματα και άλλα έργα τέχνης, συνήθως είχε τη μορφή ενός πιο ηλικιωμένου, αλλά σίγουρα επιβλητικού και δυνατού άντρα, ημίγυμνου, με γενειάδα και περιβαλλόμενου από τα υδάτινα στοιχεία.
_____________________________________
Ωκεανογραφία – Οι 5 Ωκεανοί του κόσμου
Οι ωκεανοί της Γης είναι 5 και αποτελούν σχεδόν το 70% της επιφάνειάς της, ενώ περιέχουν το 97% του αλμυρού νερού και το 90% των ηφαιστείων του πλανήτη μας.
Το μεγαλύτερο μέρος τους φυσικά παραμένει ανεξερεύνητο και, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, μόλις ένα 5% των ωκεανών έχει εξερευνηθεί επαρκώς ακόμα, παρότι γίνονται απόπειρες από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα. Παρά και τα πλέον εξελιγμένα μέσα που χρησιμοποιούνται, όπως μη επανδρωμένα ή ρομποτικά βαθυσκάφη, κάθε φορά εντοπίζεται και κάτι καινούριο, κάποιο νέο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των ωκεανών ή κάποιος άγνωστος ως τώρα οργανισμός του περιβάλλοντός τους.
Η επιστήμη που ασχολείται με τα γεωλογικά, βιολογικά και φυσικά χαρακτηριστικά των ωκεανών και κάθε πτυχή του θαλάσσιου οικοσυστήματος ονομάζεται Ωκεανογραφία .
Οι παρατηρήσεις των χαρακτηριστικών του υδάτινου στοιχείου ξεκίνησαν από την προϊστορική εποχή και οι πρώτες καταγραφές τους συναντώνται στα συγκράματα του Αριστοτέλη και του Στράβωνα τον 3ο αιώνα π.Χ. Μερικές από τις πρώτες θεωρητικές ωκεανογραφικές μελέτες οφείλονται στον Newton και τον Laplace, ενώ εξερευνητές όπως ο James Cook προσέφεραν στον τομέα αυτό σημαντικές επιστημονικές παρατηρήσεις στα τέλη του 18ου αιώνα.
Ο πρώτος διεθνής οργανισμός Ωκεανογραφίας δημιουργήθηκε το 1902 και ήταν το “Διεθνές Συμβούλιο για την Εξερεύνηση της Θάλασσας” (International Council for the Exploration of the Sea – ICES) στη Κοπεγχάγη της Δανίας.
-
Ειρηνικός Ωκεανός
Ο μεγαλύτερος και βαθύτερος ωκεανός της Γης είναι ο Ειρηνικός, που εκτείνεται από τον αρκτικό κύκλο του βορρά μέχρι την Ανταρκτική στο νότο και οριοθετείται από την Ασία, την Αυστραλία και την Αμερική στα ανατολικά του. Έχει έκταση 168.723.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα αποτελώντας το 46.6% του νερού της Γης, ενώ στις θάλασσές του μετρούνται τουλάχιστον 25.000 νησιά κάθε μεγέθους.
Διαθέτει επίσης πολλές κοραλλιογενείς νήσους στα πιο ζεστά νερά του, ενώ αποτελεί σημείο πολλών σεισμικών δραστηριοτήτων λόγω της κίνησης των τεκτονικών πλακών και των περισσότερων από 75.000 ηφαιστείων που φιλοξενεί στα ύδατά του.
Ασιατικοί και αρχαίοι αυστραλιανοί λαοί ζούσαν και ταξίδευαν στα νερά του από την παλαιολιθική εποχή, ενώ ναυτικοί από την περιοχή της Ευρώπης έφτασαν εκεί χιλιάδες χρόνια αργότερα, τον 16ο αιώνα μ.Χ. Η αρχή έγινε στην ανατολική πλευρά της Αμερικής από τον Ισθμό του Παναμά, από τον Ισπανό εξερευνητή Vasco Núñez de Balboa, που τον ονόμασε Mar del Sur, Θάλασσα του Νότου. Την ονομασία Ειρηνικός -Pacifico/Pacific- την έδωσε ο Πορτογάλος ερευνητής Μαγγελάνος (Ferdinand Magellan), όταν το 1520 υπήρξε ο πρώτος στην καταγεγραμμένη πάντα ιστορία που τον διέσχισε. Τον χαρακτήρισε ως “η ειρηνική θάλασσα”. Η πρώτη χαρτογράφησή του έγινε από τον Φλαμανδό Abraham Ortelius το 1589. 
Το βαθύτερο μέρος του Ειρηνικού και όλων των ωκεανών, είναι το γνωστό ως Mariana Trench, η Τάφρος των Μαριανών. Βρίσκεται σε βάθος 10.994 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και γεωγραφικά κοντά στις Μαριάνες Νήσους, από όπου και έχει πάρει το όνομά της.
Το βαθύτερο σημείο της τάφρου, και το βαθύτερο γνωστό συνεπώς όλης της υδρόσφαιρας, ονομάζεται Challenger Deep (Άβυσσος του Challenger). Η ονομασία του προέκυψε από το σκάφος του βασιλικού βρετανικού Ναυτικού “HMS Challenger”, που έκανε τις πρώτες καταγραφές του βάθους της τάφρου το 1875.
Ο Ειρηνικός Ωκεανός συρρικνώνεται κατά μια ίντσα κάθε χρόνο εξαιτίας της δραστηριότητας των τεκτονικών πλακών. Αντίστροφα ο Ατλαντικός μεγαλώνει κάθε χρόνο κατά μια ίντσα.
-
Ατλαντικός Ωκεανός
Ο δεύτερος σε μέγεθος ωκεανός της Γης, που καλύπτει περίπου το 20% της επιφάνειάς της, είναι ο Ατλαντικός με έκταση περισσότερων από 41.000.000 τετραγωνικών μιλίων. Εκτείνεται κατά μήκος μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής στα ανατολικά και Αμερικής στα δυτικά χωρίζοντας τον “Παλιό” και τον “Νέο” κόσμο κατά την ευρωπαϊκή αντίληψη. Πρόκειται για τον πρώτο ωκεανό της Γης που διασχίστηκε με πλοίο, αλλά και με αεροπλάνο.
Οι παλαιότερες αναφορές για τον Ατλαντικό ωκεανό συναντώνται στα λυρικά ποιήματα του Έλληνα ποιητή Στησίχορου τον 6ο αιώνα π.Χ. (Ἀτλαντικῷ πελάγει) και στις Ιστορίες του Ηροδότου (Ἀτλαντὶς θάλασσα / “η θάλασσα πέρα από τους στύλους του Ηρακλή”) το 450 π.Χ.
Η ονομασία του προέρχεται από τον μυθικό Τιτάνα Άτλαντα, του οποίου το όνομα δόθηκε επίσης τόσο στους μεσαιωνικούς όσο και στους σύγχρονους χάρτες.
Ο Ατλαντικός, σε αντίθεση με τον Ειρηνικό, δεν είναι μια ήρεμη θάλασσα. Είναι συνεχώς κινούμενος με γρήγορα επιφανειακά ρεύματα και πιο αργά στα βάθη του, που οδηγούνται από τις αλλαγές θερμοκρασίας και την αλατότητα. Ουσιαστικά, το ζεστό νερό που έχει μικρότερη πυκνότητα από το κρύο, όταν κρυώνει, βυθίζεται και αντικαθίσταται. Τον ίδιο κύκλο κάνει και το νερό με περισσότερο αλάτι σε σημεία με λιγότερη αλατότητα. Αυτή η δραστηριότητα του ωκεανού ονομάζεται θερμόαλη κυκλοφορία.
Κατά μήκος όλου του πυθμένα του υπάρχει μια υποθαλάσσια οροσειρά, που ονομάζεται Mid-Atlantic Ridge (Μεσο-Ατλαντική Ράχη) και ουσιαστικά αποτελεί την μεγαλύτερη οροσειρά του κόσμου συνολικού μήκους 40.000 χλμ.
Παρότι είναι ως επί των πλείστων υποβρύχια, κάποια τμήματά της ξεπροβάλλουν από την επιφάνεια της θάλασσας δημιουργώντας ηφαιστειογενείς νήσους, όπως πχ στην Ισλανδία. Εννέα από αυτά τα νησιά έχουν χαρακτηριστεί σημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και είναι προστατευόμενα από την UNESCO για τα γεωλογικά τους χαρακτηριστικά.
Ο Ατλαντικός Ωκεανός φιλοξενεί επίσης μια ποικιλία θαλάσσιων ζώων και οργανισμών, από γνωστά σε εμάς που παρατηρούνται στην επιφάνειά του (δελφίνια, φάλαινες, θαλάσσιες χελώνες κ.α.), καθώς και πολλά που κρύβονται μακριά από τα ανθρώπινα μάτια.
-
Ινδικός Ωκεανός
Τρίτος εκ των πέντε ωκεανών της Γης έρχεται ο Ινδικός ωκεανός, που κατέχει εξίσου περίπου ένα 20% του υδάτινου στοιχείου του πλανήτη. Εκτείνεται νότια της Ασίας, δυτικά της Αραβίας και Αφρικής και ανατολικά της χερσονήσου της Μαλαισίας και της Αυστραλίας.
Η ονομασία του προέρχεται από την Ινδία, που προβάλλει σε αυτόν κατά κύριο λόγο, και χρονολογείται τουλάχιστον από το 1515, όταν αναφέρθηκε στα λατινικά ως Oceanus Orientalis Indicus. Στην αρχαία ελληνική γραμματεία ήταν γνωστή ως Ερυθρά Θάλασσα περιλαμβάνοντας την σημερινή Ερυθρά και τον Περσικό Κόλπο.
Πρόκειται για τον θερμότερο ωκεανό του κόσμου, γεγονός που δεν ευνοεί την ανάπτυξη πλαγκτόν και άλλων οργανισμών και ειδών καθιστώντας τον έτσι και τον λιγότερο πλούσιο σε θαλάσσια ζωή.
Ωστόσο, λόγω της θέση του, υπήρξε ανέκαθεν ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, εμπορίου και θρησκειών από την αρχή της ιστορίας της ανθρωπότητας. Η Ινδία, η Αυστραλία και η Ινδονησία είναι οι χώρες με τις μεγαλύτερες ακτογραμμές και αποκλειστικές οικονομικές ζώνες σε αυτόν.
Τα ύδατά του έχουν την υψηλότερη συγκέντρωση διαλυμένων και πλωτών υδρογονανθράκων, ενώ παρουσιάζουν τα υψηλότερα και τα χαμηλότερα επίπεδα αλατότητας όλων των ωκεανών. Έχουν επίσης ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά οξυγόνου λόγω του αυξημένου ρυθμού εξάτμισης σε αυτά εξαιτίας των βροχοπτώσεων.
Είναι επίσης φυσικά εξαιρετικά πλούσιος ωκεανός σε κοιτάσματα πετρελαίου, που αποτελούν περίπου το 40% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής.
Χαρακτηριστικό σημείο του Ινδικού Ωκεανού είναι το υποθαλάσσιο οροπέδιο γνωστό ως Kerguelen, 3.000 χιλιομέτρων, που θεωρείται ηφαιστειακής προέλευσης.
-
Νότιος-Ανταρκτικός Ωκεανός
Ο Νότιος Ωκεανός, τα νοτιότερα ύδατα του παγκόσμιου χάρτη, περικυκλώνει την Ανταρκτική, γι’ αυτό και ονομάζεται και Ανταρκτικός. Είναι ο τέταρτος σε έκταση και ο πιο πρόσφατος που αναγνωρίστηκε ως ωκεανός της Γης.
Αρχικά τα ύδατά του θεωρούνταν μέρος των τριών μεγάλων ωκεανών και η διαφορετικότητά του άρχισε να συζητιέται από την δεκαετία του 1770 και τα ευρήματα του Βρετανού εξερευνητή James Cook. Διακρίθηκε ως ξεχωριστός ωκεανός με απόφαση του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού μόλις το 2000.
-
Βόρειος-Αρκτικός Ωκεανός
Ο μικρότερος σε έκταση ωκεανός της Γης, ο πιο ρηχός και φυσικά ο πιο παγωμένος όλων, βρίσκεται στον Βόρειο Πόλο και ονομάζεται Αρκτικός ή απλά Βόρειος Ωκεανός. Έχει έκταση περίπου 5.430.000 τετραγωνικά μίλια.
Η περιοχή του φαίνεται πως φιλοξενεί ανθρώπινη δραστηριότητα εδώ και τουλάχιστον 20.000 χρόνια από πρώιμες ομάδες Εσκιμώων, ενώ στην ευρωπαϊκή ιστορία άργησε πάρα πολύ να εξερευνηθεί και να χαρτογραφηθεί αναλόγως.
Ωστόσο, στα κείμενα του Έλληνα γεωγράφου, έμπορου και εξερευνητή Πυθέα του Μασσαλιώτη αναφέρεται ένα ταξίδι του σε ακραίες βόρειες θάλασσες το 325 π.Χ., όπου βρήκε ένα νησί το οποίο ονόμασε Θούλη. Εκεί “ο ήλιος έδυε για τρεις ώρες κάθε μέρα και το νερό αντικαθίσταται από μια πηγμένη ουσία”, τον θαλάσσιο πάγο. Λόγω όμως των λίγων αποσπασμάτων που έχουν διασωθεί από τα γραπτά του, δεν είναι εφικτό να διευκρινιστεί για ποια ακριβώς περιοχή του αρκτικού κύκλου μιλούσε.
Η πρώτη ναυτική διέλευση του βόρειου πόλου καταγράφεται το 1958 από το υποβρύχιο USS Nautilus και η πρώτη επιφανειακή ναυτική διέλευση έγινε το 1977 από το παγοθραυστικό NS Arktika. Από το 1937, Σοβιετικοί και Ρώσοι ίδρυσαν επανδρωμένους σταθμούς επιτήρησης του πάγου στον Αρκτικό Ωκεανό, καθώς και επιστημονικούς οικισμούς.
_________________________________
Πέρα από τις μυθολογικές παραστάσεις των αρχαίων συγγραμμάτων, οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να αποφανθούν για την αρχική προέλευση των ωκεανών της Γης. Το σίγουρο είναι πως, με την μια ή την άλλη μορφή, ένας παγκόσμιος ωκεανός υπήρξε στον κόσμο μας από τα βάθη των αιώνων, ο οποίος διαμορφώνεται συνεχώς ως προς την ακτογραμμή και την δομή του λόγω των τεκτονικών πλακών και των φυσικών αλλαγών στην στάθμη του νερού.
Στον υδάτινο αχανή κόσμο των ωκεανών υπάρχουν τόσα πολλά κοιτάσματα χρυσού, που θα μπορούσαν να μοιραστούν επαρκώς σε όλους τους ανθρώπους του πλανήτη!