Ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της ιστορίας, που έζησε με την επιληψία, εξορίστηκε χωρίς λόγο, βίωσε τον εθισμό και την οικονομική ανέχεια, αλλά απογείωσε στα έργα του την αντίληψη της ανθρώπινης ψυχολογίας και κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα.
___________________________________
Ο Fyodor Dostoevsky γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου του 1821 στη Μόσχα και ήταν το δεύτερο παιδί του γιατρού Dr. Mikhail Dostoevsky και της Maria Dostoevskaya (Nechayeva στο πατρικό της).
Μεγάλωσε μέσα στους χώρους του Νοσοκομείου για τους φτωχούς, Mariinsky Hospital, όπου βρισκόταν το σπίτι της οικογένειας, σε μια από τις υποβαθμισμένες περιοχές των προαστίων της Μόσχας. Από τις πρώτες του γνωριμίες ως παιδί ήταν αυτοί οι ασθενείς των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων της χώρας. Διάφορες εμπειρίες του από εκείνα τα χρόνια επηρέασαν αργότερα τη συγγραφική του έμπνευση.
Μια περίπτωση ήταν αυτή ενός εννιάχρονου κοριτσιού που είχε βιαστεί από έναν μεθυσμένο ενήλικα και εκείνος έπρεπε να καλέσει τον γιατρό πατέρα του να την φροντίσει. Το περιστατικό τον στοίχειωσε από τότε και αργότερα βλέπουμε να εμφανίζει το φαινόμενο ενός ενήλικα άντρα που κινείται ερωτικά προς ένα νεαρό κορίτσι στα έργα του “Έγκλημα και Τιμωρία”, “Αδερφοί Καραμαζόφ”, “Δαιμονισμένοι” κ.α.
Η αγάπη του Ντοστογιέφσκι για τη λογοτεχνία εμφανίστηκε από πολύ νωρίς, αφού ως παιδί είχε την ευκαιρία να διαβάζει διάφορα βιβλία, διηγήματα φαντασίας και όχι μόνο. Γνώριζε τα έργα των Ρώσων συγγραφέων Karamzin, Pushkin και Derzhavin, τις ιστορίες του Miguel de Cervantes και Walter Scott, έργα ρομαντικής και γοτθικής λογοτεχνίας της Radcliffe και του Goethe, καθώς και τα έπη του Ομήρου.
Το 1837, όταν ήταν 16 ετών, έχασε την αγαπημένη μητέρα του εξαιτίας της φυματίωσης. Εκείνη την περίοδο ο πατέρας του τον έστειλε μαζί με τον αδερφό του Μιχαήλ στη Στρατιωτική Ακαδημία Μηχανικών της Αγίας Πετρούπολης με σκοπό να ακολουθήσουν μια στρατιωτική σταδιοδρομία. Ο Ντοστογιέφσκι βέβαια δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για κάτι τέτοιο και ξεχώριζε ανάμεσα στα υπόλοιπα αγόρια για τις αδέξιες κινήσεις του ως στρατιώτης, αλλά και για τη γενναιότητα και το αίσθημα δικαιοσύνης που τον χαρακτήριζε.
Τον Ιούνιο του 1839 έχασε και τον πατέρα του και αναφέρεται πως από τότε ξεκίνησαν και οι κρίσεις επιληψίας του.
Λογοτεχνική πορεία
Αφού ο Ντοστογιέφσκι ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Στρατιωτική Ακαδημία και άρχισε να δουλεύει ως υπολοχαγός μηχανικός, άρχισε και η ενασχόλησή του με τη συγγραφή και αρχικά με τις μεταφράσεις. Μετέφρασε αρχικά το μυθιστόρημα “Eugénie Grandet” του Honoré de Balzac και στην πορεία ακολούθησαν αρκετά ακόμα, χωρίς όμως κάποια ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία. Έτσι αποφάσισε να γράψει το πρώτο δικό του μυθιστόρημα.
Τον Μάιο του 1845 λοιπόν κυκλοφορεί το πρώτο δικό του έργο με τίτλο “Poor Folk”, το οποίο σημείωσε σημαντική εμπορική επιτυχία και χαρακτηρίστηκε ως “το πρώτο κοινωνικό μυθιστόρημα της Ρωσίας” από τον κριτικό λογοτεχνίας Vissarion Belinsky.
Αποφασισμένος πλέον ότι η ψυχή του ανήκει στη λογοτεχνία, ο Ντοστογιέφσκι δήλωσε την παραίτησή του από την στρατιωτική του θέση και αρχές του 1846 είχε γράψει και το δεύτερο μυθιστόρημά του, “The Double”. Αυτή η δεύτερη προσπάθεια όμως δεν είχε την ίδια θετική ανταπόκριση με το πρώτο του έργο, γεγονός που του στοίχισε ψυχολογικά και επηρέασε και την υγεία του εμφανίζοντας συχνότερες επιληπτικές κρίσεις.
Η οικονομική του κατάσταση ήταν πραγματικά φτωχική, γεγονός που τον χαρακτήριζε για όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τα λεφτά που έβγαζε από τα έργα του ήταν λίγα και εκείνος αρκετά σπάταλος και μονίμως με χρέη, αφού είχε και μεγάλο πάθος με τον τζόγο.
Η εξορία και παρ’ ολίγο εκτέλεση
Στις 23 Απριλίου του 1849 ο Ντοστογιέφσκι συνελήφθη κατηγορούμενος για κινήσεις προδοσίας εναντίον του Τσάρου μαζί με μερικούς ακόμα “συνωμότες” του κύκλου του. Αρχικά κατηγορήθηκε ότι διάβασε κείμενα του Belinsky, τα οποία κατηγορούσαν την κυβέρνηση και την εκκλησία κι εκείνος υποστήριξε πως τα διάβασε “λόγω λογοτεχνικού ενδιαφέροντος και όχι κάτι άλλο”.
Ωστόσο όλη η ομάδα των κρατούμενων κατηγορήθηκε ως ύποπτη εξέγερσης με σκοπό την δολοφονία του Τσάρου και φυλακίστηκαν στις φυλακές υψίστης ασφαλείας για επικίνδυνους κατάδικους, Πέτρου και Παύλου. Τέσσερις μήνες αργότερα καταδικάστηκαν σε θάνατο δια πυροβολισμού και στις 3 Δεκεμβρίου του 1849 οδηγήθηκαν για εκτέλεση στο απόσπασμα.
Η ιστορία του Ντοστογιέφσκι θα είχε τελειώσει κάπου εδώ, όμως κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή πήρε μια διαφορετική τροπή. Η εκτέλεση ακυρώθηκε λίγο πριν ξεκινήσει με διαταγή του Τσάρου, που μετέτρεψε την ποινή σε εξορία και κάτεργα.
Ο Ντοστογιέφσκι λοιπόν έμεινε για τέσσερα χρόνια εξόριστος στο Omsk της Σιβηρίας σε στρατόπεδο φυλακών με σκληρή δουλειά και μια υποχρεωτική στρατιωτική θητεία.
Χαρακτηρίστηκε ως “ένας από τους πιο επικίνδυνους κατάδικους” και ήταν μόνιμα δεμένος σε χέρια και πόδια για όλη την διάρκεια της θητείας του. Οι επιληπτικές του κρίσεις συνεχίστηκαν, ενώ επίσης είχε πρόβλημα με αιμορροΐδες, έχασε αρκετό βάρος και είχε συχνά πυρετό και ρίγος τα βράδια, όπως ο ίδιος περιέγραψε.
Παρά τις σκληρές συνθήκες εργασίας και την τραγική βρωμιά στους χώρους που κρατούνταν, ο συγγραφέας δεν έχασε το κουράγιο του, ενώ ήταν γνωστό πως έκανε συμπαράσταση και σε άλλους συγκρατούμενούς του και είχε κερδίσει τον σεβασμό τους. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1861, κυκλοφόρησε το βιβλίο του “Το Σπίτι των Νεκρών”, στο οποίο περιγράφει τα βιώματά του στις ρωσικές φυλακές.
Απελευθέρωση, γάμοι και η συγγραφική επιτυχία
Τον Φεβρουάριο του 1854 αφήνεται ελεύθερος, όμως υποχρεούται να εκτίσει το δεύτερο μέρος της ποινής του, την στρατιωτική θητεία, στο Semipalatinsk, μια απομακρυσμένη περιοχή στα σύνορα με το Καζακστάν, που υπήρξε ο βασικός χώρος δοκιμών των πυρηνικών όπλων της Σοβιετικής Ένωσης. Στην γύρω περιοχή γνώρισε και ερωτεύτηκε την Maria Dmitrievna Isaev, που ήταν τότε παντρεμένη με παιδί. Το 1857, μετά τον θάνατο του συζύγου της, τελικά οι δυο τους παντρεύτηκαν, όμως η σχέση τους δεν ήταν τελικά η πιο ήρεμη και ευτυχισμένη, παρόλο που, όπως ανέφεραν, δεν σταμάτησαν να αγαπούν ο ένας τον άλλο.
Το 1859, ο Ντοστογιέφσκι αποδεσμεύτηκε και από την στρατιωτική του θητεία, καθώς η κατάσταση της υγείας του είχε επιδεινωθεί. Στα 38 του πλέον χρόνια ο συγγραφέας επέστρεψε με άδεια στην Αγία Πετρούπολη, όπου συναντήθηκε με τον αδερφό του μετά από 10 χρόνια. Μαζί προχώρησαν στην έκδοση δύο περιοδικών, τα Vremya και Epokha, χωρίς όμως επιτυχία.
Τα επόμενα χρόνια επιφύλασσαν τραγικές εξελίξεις για τον ήδη ταλαιπωρημένο συγγραφέα. Η αποτυχία των περιοδικών που προσπάθησε να εκδώσει, καθώς και η ενασχόλησή του με τον τζόγο τον οδήγησαν στην χρεοκοπία και ζούσε με οικονομική βοήθεια συγγενών και φίλων του. Το 1864, η γυναίκα του έχασε την ζωή της από φυματίωση και λίγο αργότερα και ο αδερφός του. Ο Ντοστογιέφσκι βυθίστηκε στην κατάθλιψη και ακόμα περισσότερο στα χρέη που ήδη είχε. Λέγεται πως ολοκλήρωσε εκείνη την περίοδο βιαστικά το περίφημο βιβλίο του “Έγκλημα και Τιμωρία”, ώστε να πάρει κάποια λεφτά που είχε ανάγκη από την έκδοσή του.
Τον Ιούνιο του 1862, ο Ντοστογιέφσκι ταξίδεψε σε διάφορες πόλεις της δυτικής Ευρώπης. Οι εντυπώσεις του από αυτά τα ταξίδια καταγράφηκαν στο έργο του “Winter Notes on Summer Impressions”, στο οποίο κάνει επίσης κριτική στον καπιταλισμό, τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό, τον υλισμό, τον καθολικισμό και τον προτεσταντισμό.
Το 1866 και την περίοδο που προσπαθούσε να ολοκληρώσει το έργο του “The Gambler”, ένας φίλος του τον συμβούλεψε να προσλάβει γραμματέα να υπαγορεύει τα κείμενά του. Κάπως έτσι, μέσω ενός στενογράφου στην Αγία Πετρούπολη, προσέλαβε την 20χρονη Anna Grigoryevna Snitkina. Πράγματι με την βοήθειά της κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο σε 25 ημέρες.
Λίγο καιρό αργότερα, αρχές του 1867, ο Ντοστογιέφσκι και η νεαρή Snitkina παντρεύτηκαν στον Καθεδρικό της Αγίας Πετρούπολης πουλώντας κάποια από τα κοσμήματα της κοπέλας για να καλύψουν τα έξοδά. Τον Απρίλιο κατάφεραν να πάνε ταξίδι του μέλιτος στην Γερμανία, όπου ο συγγραφέας αναζήτησε νέα έμπνευση για τα έργα του. Δυστυχώς όμως έχασε για άλλη μια φορά πολλά χρήματα στο τραπέζι της ρουλέτας, σε σημείο που η γυναίκα του αναγκάστηκε να βάλει ενέχυρα αυτή τη φορά τα εσώρουχά της.
Έναν χρόνο αργότερα, γεννήθηκε η πρώτη κόρη τους Sofya, η οποία όμως πέθανε από πνευμονία τρεις ημέρες αργότερα. Το γεγονός επηρέασε και καταρράκωσε ψυχολογικά τον Ντοστογιέφσκι. Τέλη του 1869 απέκτησαν και μια δεύτερη κόρη, την Lyubov. Η γυναίκα του ισχυρίστηκε πως η κόρη τους στάθηκε αφορμή ο Ντοστογιέφσκι να κόψει τον εθισμό του με τον τζόγο, γεγονός όμως που αμφισβητείται.
Τα τέσσερα χρόνια συνολικά πάντως που το ζευγάρι βρισκόταν στην Ευρώπη, σε Γερμανία, Ελβετία, Ιταλία, τα έργα του Ντοστογιέφσκι κέρδιζαν την εκτίμηση του κοινού και το όνομά του άρχισε να γίνεται όλο και πιο γνωστό πίσω στην Ρωσία.
Τον Ιούλιο του 1871 η οικογένεια επέστρεψε στην Ρωσία και πολύ σύντομα απέκτησαν και τον γιό τους, Fyodor. Τα οικονομικά προβλήματα συνέχισαν να τους κυνηγούν και προσπαθούσαν συνεχώς να συγκεντρώσουν χρήματα και να κάνουν συμφωνίες με τους πιστωτές τους.
Το 1873 κυκλοφόρησε το έργο του “Demons” με αξιοσημείωτη επιτυχία. Το 1875 γεννιέται ο δεύτερος γιός του, Alexey, ενώ λίγο αργότερα κυκλοφορεί το βιβλίο του “The Adolescent”, στο οποίο πραγματεύεται την σχέση πατέρα-γιού, που έγινε και ένα από τα συχνότερα θέματα σε επόμενα έργα του.
Την ίδια χρονιά ξεκίνησε και η κυκλοφορία του δικού του πλέον περιοδικού Το Ημερολόγιο Ενός Συγγραφέα, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία σε σχέση με τις προηγούμενες εκδοτικές προσπάθειες που είχε κάνει με τον αδερφό του. Σε αυτό περιλαμβάνονται πολλά δοκίμια και μικρές ιστορίες για την κοινωνία, την θρησκεία, την πολιτική και την ηθική. Ο συγγραφέας λάμβανε αμέτρητες επιστολές από αναγνώστες, άνθρωποι κάθε τάξης ήθελαν να τον γνωρίσουν, ενώ και ο ίδιος ο Τσάρος Αλέξανδρος Β’ τον κάλεσε στο παλάτι να παρουσιάσει το Ημερολόγιό του και να διδάξει τους γιούς του.
Οι νέες του γνωριμίες τον έφεραν πιο κοντά στα μεγάλα ρωσικά σαλόνια και στους κύκλους διάσημων προσώπων, των οποίων κέρδισε τις εντυπώσεις και το όνομά του ήταν δημοφιλές στην χώρα.
Η ταραγμένη υγεία του και το τέλος
Δυστυχώς όμως η υγεία του ήταν αντιστρόφως ανάλογη της συγγραφικής επιτυχίας και γινόταν όλο και χειρότερη. Η συμβουλή των γιατρών του ήταν να μετακομίσει σε ένα πιο υγιές κλίμα, που θα του εξασφάλιζε περισσότερα από δέκα ακόμα χρόνια ζωής. Η γυναίκα του με την σειρά της προσπαθούσε να τον πείσει να φύγουν ξανά προς την Ευρώπη.
Τον Μάρτιο του 1877 είχε τέσσερις κρίσεις επιληψίας, ενώ το 1879 διαγνώστηκε με πνευμονικό εμφύσημα, που μπορούσε να αντιμετωπιστεί, αλλά όχι να θεραπευτεί, όπως του είπε ο γιατρός του.
Στις 9 Φεβρουαρίου του 1881 (28 Ιανουαρίου με το παλαιό ημερολόγιο) ο σπουδαίος συγγραφέας Φιόντορ Μιχάηλοβιτς Ντοστογιέφσκι πέθανε σε ηλικία 60 ετών.
Η κηδεία του “εθνικού λογοτεχνικού ήρωα” έγινε παρουσία δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, αφού η είδηση του θανάτου του συντάραξε τους πολίτες της Αγίας Πετρούπολης και όχι μόνο. Το σπίτι του γέμισε με κόσμο, που για δύο μέρες προσερχόταν να δει για τελευταία φορά τον αγαπημένο συγγραφέα, του οποίου το φέρετρο ήταν τοποθετημένο ανοιχτό στη μέση του γραφείου του.
Ιδεολογία και συγγραφικό ύφος
Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι ήταν υποστηρικτής του συντηρητισμού, του ορθόδοξου χριστιανισμού και της ρωσικής ανεξαρτησίας, θέσεις από τις οποίες δεν μετακινήθηκε σε όλη την πορεία της ζωής του.
Ονειρευόταν ιδανικά μια Ρωσία εκχριστιανισμένη με όλες τις κοινωνικές αρχές που αυτό συνεπαγόταν. Όπως ανέφερε και στο ημιτελές άρθρο του “Socialism and Christianity”, έβλεπε μια υποβάθμιση του πολιτισμού και μια πορεία του σύγχρονου δυτικού κόσμου προς τον φιλελευθερισμό με παρακμή των ηθικών αρχών. Θεωρούσε την ρωσική ορθόδοξη εκκλησία ως την ιδανική μορφή του Χριστιανισμού, ενώ αντιθέτως κατέκρινε τον Καθολικισμό ως μια αντιχριστιανική συνέχεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και τον Προτεσταντισμό ως αντιφατικό και μη πνευματικό.
Ήταν δύσπιστος στο θέμα της θέσπισης συντάγματος, καθώς θεωρούσε ότι δεν είχε σχέση κάτι τέτοιο με την ιστορία της Ρωσίας και θα υποδούλωνε τον λαό. Υποστήριζε πως τα πολιτικά κόμματα οδηγούσαν μόνο σε κοινωνική διχόνοια και θεωρούσε πως τσάρος και λαός θα έπρεπε να γίνουν μια ενότητα. Στρεφόταν ξεκάθαρα κατά της δουλοπαροικίας και του φεουδαρχικού συστήματος υποστηρίζοντας το τέλος του διαχωρισμού ανάμεσα σε αγρότες και εύπορους. Στήριζε επίσης έντονα την ιδιωτική ιδιοκτησία και τα επιχειρηματικά δικαιώματα.
Ήθελε επίσης την εξάλειψη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την απελευθέρωση των υπόδουλών της κρατών, ενώ επιθυμούσε και την ένωση των Βαλκανίων Σλάβων με την ρωσική αυτοκρατορία.
Οι θρησκευτικές και φιλοσοφικές ιδέες και οι κοινωνικοί του προβληματισμοί αποτελούν φυσικά βασικό άξονα τόσο των άρθρων και επιστολών του όσο και των μυθιστορημάτων του. Πραγματεύεται θέματα όπως η φτώχεια, η ηθική, τα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα της εποχής του, οι κοινωνικοί διαχωρισμοί, η ανθρώπινη χειραγώγηση, ενώ μετά την περίοδο της εξορίας του ενσωμάτωσε περισσότερο και το θέμα της θρησκείας.
Το συγγραφικό του στυλ έχει στοιχεία ρομαντισμού, γοτθικής μυθοπλασίας και σάτιρας, ενώ χαρακτηριστικό του είναι η λογοτεχνική πολυφωνία. Η ύπαρξη δηλαδή διάφορων αφηγηματικών φωνών και οπτικών.
Μερικά από τα πιο συγγραφικά του αριστουργήματα είναι τα: “Έγκλημα και Τιμωρία”, “Αδερφοί Καραμαζώφ”, “Οι Δαιμονισμένοι”, “Ο Ηλίθιος”, “Ο παίκτης”, “Το σπίτι των Νεκρών”, “Ο έφηβος”, “Λευκές Νύχτες”, “Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου” κ.α.
______________________________
