Στις 25 Απριλίου 1974, στην Πορτογαλία έλαβε χώρα μια από τις πιο ανατρεπτικές και συγκλονιστικές επαναστάσεις. Η λεγόμενη Επανάσταση των Γαρυφάλλων ήταν ουσιαστικά ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το οποίο αντί να επιβάλλει τη δικτατορία, την κατέλυσε.
Το στρατιωτικό κίνημα της Πορτογαλίας ανέτρεψε τη μακροβιότερη ευρωπαϊκή δικτατορία, οδήγησε στην επαναφορά της Δημοκρατίας στην Πορτογαλία, μετά 48 έτη δυσμενών πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων, και εν αγνοία του αποτέλεσε το έναυσμα για το τρίτο κύμα εκδημοκρατισμού της παγκόσμιας ιστορίας.
Αποτέλεσε σημείο-σταθμός και απέδειξε πως η αλληλεγγύη του λαού είναι πιο ισχυρό μέσο από τα όπλα για να κερδίσεις σκληρές μάχες έως και να διαλύσεισ κυβερνήσεις μέσα σε πολύ λίγες ώρες.
Η 25η Απριλίου αποτελεί σημείο αναφοράς στη νεότερη ιστορία της Πορτογαλίας, οι Πορτογάλοι γιορτάζουν κάθε χρόνο τέτοια μέρα με πορείες στους δρόμους και εορταστικές εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα, όπως αρμόζει σε κάθε εθνική επέτειο, ενώ το κόκκινο γαρύφαλλο έχει γίνει εθνικό σύμβολο ειρήνης.
Πως και γιατί ξεκίνησε η οργάνωση του πραξικοπήματος
Όλα δείχνουν πως η αρχή ήταν η 26η Μαΐου 1926, όταν με πραξικόπημα ανατράπηκε το δημοκρατικό καθεστώς στην Πορτογαλία. Αυτό σήμανε την αρχή μιας βασανιστικής δικτατορίας που διήρκεσε σχεδόν μισό αιώνα.
Μέσα από αυτή τη δικτατορία αναδείχθηκε ως πολιτική προσωπικότητα ο καθηγητής οικονομικών António de Oliveira Salazar, ο οποίος αρχικά διετέλεσε υπουργός οικονομικών και στη συνέχεια πρωθυπουργός.
Ο Salazar κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του δημιούργησε ένα νέο καθεστώς, το Estado Novo, το οποίο χαρακτηριζόταν από φασιστικά στοιχεία και έμεινε στην εξουσία έως το 1974.
Η θητεία του στην δικτατορική κυβέρνηση ξεκίνησε το 1932 και έληξε το 1968, όταν λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την θέση του, την οποία παρέδωσε στον καθηγητή νομικής Marcello José das Neves Caetano, ο οποίος ήταν ενεργός ως και την ημέρα της επανάστασης.
Οι αρχές της δεκαετίας του ’70 βρίσκουν την Πορτογαλία σε δυσχερή οικονομική κατάσταση καθώς ο πόλεμος που είχε ξεκινήσει ήδη από το 1961, για την διατήρηση του ελέγχου των αποικιών της στην Αφρική, είχε εξαντλήσει τους πόρους του κράτους.
Εκτός όμως της οικονομικής δυσκολίας η κοινωνία της Πορτογαλίας είχε να αντιμετωπίσει ακόμα ένα πρόβλημα. Το γεγονός ότι επί σχεδόν μια δεκαετία το 1/4 της νεολαίας έπρεπε να υπηρετεί στις ένοπλες δυνάμεις. Ο λαός είχε οδηγηθεί πλέον στην οικονομική εξαθλίωση και είχε αγανακτήσει.
Μαζί τους και πολλοί από τους στρατιωτικούς που ήταν δυσαρεστημένοι όχι μόνο από την πορεία των εξελίξεων αλλά και από τη διαρκή υποβάθμισή τους από το καθεστώς. Έτσι, η κατάσταση αυτή ώθησε πολλά μέλη του Πορτογαλικού στρατού στην συγκρότηση του Κινήματος Ενόπλων Δυνάμεων (Movimento das Forças Armadas).
Στην οργάνωση του κινήματος συγκεντρώθηκαν στελέχη απ’όλες τις βαθμίδες των Πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων με την πεποίθηση του τερματισμού τόσο της αποικιοκρατικής παρουσίας της Πορτογαλίας στην Αφρική όσο και της δικτατορικής διακυβέρνησης της χώρας, η οποία οδήγησε στην εξαθλίωση του πληθυσμού.
Η αντίστροφη μέτρηση για την επανάσταση άρχισε το Φλεβάρη του 1974. Τότε εκδηλώθηκε η ανοιχτή αντίθεση μέρους της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας στην πολιτική της δικτατορίας. Κι ενώ οι θέσεις γίνονται αντιληπτές, τελικά η επανάσταση αποφασίστηκε κάτω από τη μύτη της κυβέρνησης, σχεδόν με απόλυτα συνωμοτικό τρόπο, με αρχηγό τον ταγματάρχη Otelo Saraiva de Carvalho.
Η μέρα της εξέγερσης
Αργά το βράδυ της 24ης Απρίλιου, δόθηκε το πρόσταγμα στα μέλη του Κινήματος μέσω συνθήματος. Το σύνθημα ήταν το τραγούδι E depois do adeus του Paulo de Carvalho. Τα μέλη στο άκουσμά του βγήκαν στους δρόμους με τα τανκς και κατέλαβαν στρατηγικά σημεία εξουσίας σε όλη τη χώρα.
Το τραγούδι εκπροσωπούσε τη χώρα στον διαγωνισμό της Eurovision 18 ημέρες πριν την εξέγερση και αναφερόταν στο τέλος μιας σχέσης. Πήρε χαμηλή βαθμολογία και δεν ενθουσίασε το Ευρωπαϊκό κοινό. Ωστόσο, για τους Πορτογάλους ήταν το σήμα για την επανάσταση και μέχρι σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια της χώρας.
Λίγο αργότερα ακούστηκε σε όλα τα ραδιόφωνα της χώρας, το επίσημο έναυσμα της επανάστασης, το τραγούδι Grandola, Vila Morena του Zeca Afonso, συνοδεία ανακοινώσεων για την εξέλιξη της κατάστασης.
Αν και τα μέλη απηύθυναν έκκληση στους πολίτες να μείνουν στα σπίτια τους, προκειμένου να αποφευχθούν αιματοχυσίες αμάχων, χιλιάδες εξ αυτών βγήκαν στους δρόμους.
Η Lisboa είχε πλημμυρίσει από κόσμο, απλούς πολίτες που προέτρεπαν τους κυβερνητικούς στρατιώτες να συνταχθούν με τους επαναστάτες, βάζοντάς τους -ως κίνηση ειρήνης και συμφιλίωσης- από ένα κόκκινο γαρύφαλλο στις κάννες των όπλων τους. Η κίνηση αυτή ήταν η πιο χαρακτηριστική της ημέρας και από αυτή πήρε την ονομασία Revolucao dos Cravos (επανάσταση των γαρυφάλλων).
Τα χιλιάδες κόκκινα γαρύφαλλα που σκόρπισαν στους δρόμους της Lisboa κατάφεραν σε μόλις 6 ώρες να φέρουν πίσω τη δημοκρατία και να σημειώσουν ακόμα μια ιστορική μέρα για την Πορτογαλία και τον κόσμο.
Η επανάσταση έληξε σχεδόν αναίμακτη σημειώνοντας 4 νεκρούς, ωστόσο δεν έχει χαρακτηριστεί ως λαϊκή επανάσταση αφού δεν προϋπήρξαν λαϊκές εκδηλώσεις του πραξικοπήματος.
Ωστόσο, από την πρώτη στιγμή φάνηκε ότι δεν ήταν απλά ένα πραξικόπημα εξουσίας, αλλά μια πραγματική λαϊκή επανάσταση η οποία είχε ως δούρειο ίππο το στρατό. Απελευθερώθηκαν οι πολιτικοί κρατούμενοι από τις φυλακές, τα εργοστάσια καταλήφθηκαν από τους εργάτες και οι αγρότες κατέλαβαν τις εκτάσεις των γαιοκτημόνων στις οποίες δημιούργησαν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς.
Ο Caetano, βλέποντας τις εξελίξεις, το απόγευμα της ίδιας ημέρας αναχώρησε για τη Βραζιλία και δεν επέστρεψε έως το 1980 που πέθανε.
Η επανάσταση των γαρυφάλλων προκάλεσε το τρίτο κύμα του εκδημοκρατισμού, το οποίο σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Samuel Huntington, εξαπλώθηκε σε Ελλάδα, Ισπανία και Λατινική Αμερική και άλλαξε την παγκόσμια πολιτική ισορροπία.
Τι ακολούθησε μετά
Στις 28 Απριλίου επιστρέφει από το Παρίσι ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Mário Soares και 2 μέρες αργότερα επιστρέφει από την Μόσχα ο ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, Álvaro Cunhal. Αυτοί οι 2 ηγέτες, επισφραγίζουν την επιτυχία της επανάστασης με τις ομιλίες τους στην κεντρική εκδήλωση για την Εργατική Πρωτομαγιά, μια εκδήλωση που λόγω των περιστάσεων κατέληξε σε ογκωδέστατο συλλαλητήριο λαού και στρατού.
Τη διακυβέρνηση της Πορτογαλίας για τo επόμενο έτος ανέλαβε η επταμελής Junta de Salvação Nacional (Χούντα Εθνικής Σωτηρίας), με επικεφαλής τον στρατηγό António Ribeiro de Spínola, η οποία πέρασε μια περίοδο σκληρών εσωτερικών διαμαχών μεταξύ αριστερών και δεξιών αξιωματικών για την εξουσία.
Στις 25 Απριλίου 1975 οι πρώτες επίσημες ελεύθερες εκλογές διοργανώθηκαν στην Πορτογαλία για την ψήφιση νέου συντάγματος και ακολούθησε το λεγόμενο καυτό καλοκαίρι του 1975, με απαλλοτριώσεις γης και κρατικοποιήσεις τραπεζών. Οι ενέργειες όξυναν το μεγάλο οικονομικό πρόβλημα της χώρας και προκάλεσαν αναταραχές.
Έτσι φτάνουμε στο 1976, όπου με την επικράτηση των μετριοπαθών δυνάμεων στην Πορτογαλία έγιναν εκ νέου εκλογές, ψηφίστηκε το νέο δημοκρατικό Σύνταγμα κι έγιναν πολυκομματικές εκλογές, που ανέδειξαν Πρόεδρο τον στρατηγό António Ramalho Eanes και πρωθυπουργό τον Mário Soares.
Από τότε η Πορτογαλία μπήκε οριστικά σε δημοκρατικό πλαίσιο, αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε δυναμικά, τον Μάρτιο 1977 αιτήθηκε την εισαγωγή της στην ΕΟΚ και το 1986 έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το τέλος της Πορτογαλικής αποικιοκρατίας
Μαζί με τη δικτατορία εντέλει μπήκε τέλος και στην αποικιοκρατική εποχή της Πορτογαλίας, όπως ακριβώς υποσχέθηκαν οι επαναστάτες.
Η διάλυση της αποικιοκρατικής Πορτογαλίας ξεκίνησε το 1974 όταν η Guinea-Bissau κέρδισε την ανεξαρτησία της και ακολούθησαν ένα χρόνο αργότερα η Moçambique, η Angola, το São Tomé e Príncipe και τα νησιά του Cabo Verde.
Εξαίρεση αποτέλεσε το Timor–Leste το οποίο ενώ του παραχωρήθηκε η ανεξαρτησία του το 1975, κατελήφθη από την Ινδονησία, παρέμεινε στην κατοχή της ως το 1999 και έγινε πλήρως ανεξάρτητο το 2002.
Η τελευταία αποικία που παρέδωσαν ήταν το Macau που μεταβιβάστηκε στην Κίνα στις 20 Δεκεμβρίου 1999
Παρότι η Πορτογαλία έχασε πολλά οφέλη από το αποικιοκρατικό καθεστώς, η επανάσταση απέδειξε πως η πίστη στην Δημοκρατία, είναι ορισμένες φορές πολύ πιο ισχυρή από κάθε άλλη δύναμη.
Μετά την ανεξαρτησία των αποικιών επέστρεψαν στην Πορτογαλία πάνω από 1 εκατομμύριο Πορτογάλοι μετανάστες.
Η επανάσταση στη μεγάλη οθόνη
Το 2000 κυκλοφόρησε η -εμπνευσμένη από την επανάσταση- ταινία Capitães de Abril (April Captains) η οποία είναι βασισμένη στα πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν τα ξημερώματα της 25ης Απριλίου του 1974 και πραγματώθηκε με συμπαραγωγή Πορτογαλίας, Γαλλίας και Ισπανίας.
Συγκλονιστικό αποτέλεσε το στιγμιότυπο που ακούγεται η φωνή του ίδιου του Otelo Saraiva de Carvalho, ο οποίος ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα να παίξει στην μεγάλη οθόνη.
