Ο Abraham Harold Maslow γεννήθηκε 1 Απριλίου 1908, μεγάλωσε στο Brooklyn της New York και ήταν ο πρωτότοκος της οικογένειας η οποία απέκτησε ακόμα 6 παιδιά. Δεδομένων των συνθηκών της εποχής, σαν οικογένεια ήταν φτωχή αλλά παρά τις δυσκολίες τα παιδιά πέρασαν από όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
Τα δύσκολα παιδικά χρόνια
Οι γονείς του, Εβραίοι μετανάστες πρώτης γενιάς από το Κίεβο που διέφυγαν από την τσαρική δίωξη, είχαν αποφασίσει να ζήσουν στην New York, σε μια πολυεθνική γειτονιά εργατικής τάξης. Έτσι, ως παιδί ο Abraham είχε διάφορες συναντήσεις με αντισημιτικές συμμορίες από τις οποίες δέχτηκε αρκετές επιθέσεις.
Ο ίδιος χρησιμοποίησε αργότερα το ιστορικό του και αγωνίστηκε για να ξεπεραστούν αυτές οι πράξεις ρατσισμού και εθνικών προκαταλήψεων, προσπαθώντας να δημιουργήσει έναν ιδεαλιστικό κόσμο βασισμένο σε εκτεταμένη εκπαίδευση και οικονομική δικαιοσύνη.
Η ένταση που βίωνε παρόλα αυτά έξω από το σπίτι του την βίωνε και εντός αυτού καθώς ανέπτυξε με την πάροδο των ετών μια ισχυρή απέχθεια προς την μητέρα του. Τα αρνητικά του αισθήματα για εκείνη προήλθαν από τις αξίες και την κοσμοθεωρία της, την τσιγκουνιά της, τον απόλυτο εγωισμό της και την γενικότερη έλλειψη αγάπης προς κάθε πρόσωπο.
Λέγεται πως ο Maslow δεν είχε άδικο που βίωσε αρνητικά την όλη κατάσταση αφού η μητέρα του διακατεχόταν από ναρκισσισμό και είχε τάσεις εκμετάλλευσης των πάντων.
Αυτές οι καταστάσεις τον οδήγησαν στο να μεγαλώσει μοναχικά, με λίγους φίλους, χωμένος μέσα σε βιβλιοθήκες και ανάμεσα στα βιβλία, όπου και ανέπτυξε την αγάπη του για την ανάγνωση και τη μάθηση.
Από το σχολείο στο Πανεπιστήμιο
Πήγε στο Boys High School, ένα από τα κορυφαία γυμνάσια του Brooklyn, όπου συμμετείχε σε πολλά ακαδημαϊκά σωματεία, έγινε συντάκτης του Latin Magazine και επιμελήθηκε το Principia, το έντυπο Φυσικής του σχολείου.
Εκτός όμως από τις τέχνες και τα γράμματα, ως νεαρό αγόρι, πιστεύοντας ότι η φυσική δύναμη ήταν το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό ενός αληθινού άνδρα (σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής), ασχολήθηκε αρκετά με την άρση βαρών.
Αφού αποφοίτησε από το λύκειο, ο Abraham ξεκίνησε τις σπουδές του στο City College της New York, το 1926.
Την ίδια περίοδο ξεκίνησε νυχτερινά μαθήματα νομικών σπουδών, σύντομα όμως τα εγκατέλειψε καθώς διαπίστωσε πως δεν τον εξέφραζε αυτός ο τομέας.
Το 1927 μετακόμισε στο Cornell, αλλά μετά από μόλις ένα εξάμηνο έφυγε λόγω κακών βαθμών και υψηλού κόστους. Έτσι, όταν αποφοίτησε από το City College, πήγε για μεταπτυχιακές σπουδές ψυχολογίας στο University of Wisconsin.
Το 1928 εκείνος και η πρώτη ξαδέρφη του, Bertha Goodman παντρεύτηκαν, παρά τις αντιρρήσεις των οικογενειών τους, και στην πορεία απέκτησαν μαζί 2 κόρες.
Η αρχή ενός λαμπρού επιστήμονα
Η εκπαίδευση που παρείχε στον Maslow το UW ήταν σαφώς στο επίπεδο της πειραματικής-συμπεριφοριστικής ψυχολογίας. Επομένως, πραγματοποίησε τις πρώτες έρευνες ακολουθώντας την πανεπιστημιακή γραμμή, η οποία περιελάμβανε τη διερεύνηση της συμπεριφοράς με βάση τα πρωτόγονα ένστικτα και την σεξουαλικότητα.
Η πρώιμη εμπειρία του Maslow με τον συμπεριφορισμό του άφησε μια ισχυρή θετικιστική νοοτροπία, την οποία, κατόπιν σύστασης του καθηγητή Hulsey Cason, συμπεριέλαβε στη διατριβή του Cason του σχετικά με τη «μάθηση, διατήρηση και αναπαραγωγή λεκτικού υλικού».
Ο Maslow θεώρησε την έρευνά του ασήμαντη, αλλά ολοκλήρωσε τη διατριβή του το καλοκαίρι του 1931 όταν και του απονεμήθηκε το μεταπτυχιακό του στην ψυχολογία.
Ήταν τόσο ντροπιασμένος για τη διατριβή του που την αφαίρεσε από τη βιβλιοθήκη ψυχολογίας και την έσκισε από τον κατάλογό της. Ωστόσο, ο καθηγητής Cason που θαύμαζε την έρευνα τον παρότρυνε να την υποβάλει για δημοσίευση. Έτσι, η διατριβή του Maslow δημοσιεύθηκε ως σε δύο μέρη το 1934.
Συνέχισε την έρευνά του στο Columbia University, όπου βρήκε ακόμα έναν μέντορα, τον Alfred Adler, έναν από τους πρώτους συναδέλφους του Sigmund Freud.
Παράλληλα, από το 1937 έως το 1951, ο Maslow ήταν εκπαιδευτής στο Brooklyn College.
Η απόρροια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου στο έργο του
Ο Maslow ήταν ήδη ένας 33χρονος πατέρας και δύο παιδιών όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στο σκηνικό του Β ‘Παγκοσμίου πολέμου το 1941 και εντούτοις δεν ήταν επιλέξιμος.
Μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισε να αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο οι ψυχολόγοι κατέληξαν στα συμπεράσματά τους και, παρόλο που δεν διαφωνούσε εντελώς, είχε τις δικές του ιδέες για το πώς να κατανοήσει το ανθρώπινο μυαλό.
Η οικογενειακή του ζωή και οι εμπειρίες του τον επηρέασαν στις ιδέες που ανέπτυξε. Η φρίκη του πολέμου τον ενέπνευσε με ένα όραμα ειρήνης που τον οδήγησε στις πρωτοποριακές ψυχολογικές μελέτες για την αυτοπραγμάτωση και στην νέα θέση, την οποία αποκάλεσε ανθρωπιστική ψυχολογία.
Οι μελέτες του ξεκίνησαν υπό την επίβλεψη της ανθρωπολόγου Ruth Benedict και του ψυχολόγου Gestalt Max Wertheimer, τους οποίους θαύμαζε τόσο επαγγελματικά όσο και προσωπικά και με τους οποίους κατάφερε να προοδεύσει και στους δύο τομείς. Τα πρώτα αντικείμενα μελέτης ήταν οι ίδιοι και οι συμπεριφορές τους. Αυτή ήταν η βάση της δια βίου έρευνας και της σκέψης του σχετικά με την ψυχική υγεία και τις δυνατότητες του ανθρώπου.
Επέκτεινε το θέμα, δανειζόμενος ιδέες από άλλους ψυχολόγους και προσθέτοντας νέες, όπως η ιεραρχία των αναγκών, των μετα-δεδομένων, της μετα-κίνησης, των αυτοπραγματωμένων ατόμων και των εμπειριών κορύφωσης.
Η ανάπτυξη της ανθρωπιστικής ψυχολογίας
Η σκέψη του Maslow ήταν πρωτότυπη. Οι περισσότεροι ψυχολόγοι πριν από αυτόν είχαν ασχοληθεί με την ανώμαλη ανθρώπινη συμπεριφορά και τις αρρώστιες ενώ αυτός εστίασε στην αναγνώριση των βασικών ανθρωπίνων αναγκών προτού αντιμετωπίσουν τις υψηλότερες ανάγκες και τελικά την αυτοπραγματωση.
Ουσιαστικά, η ανθρωπιστική ψυχολογία πρεσβεύει ότι κάθε άτομο έχει μια ισχυρή επιθυμία να ολοκληρωθεί και να φτάσει σε ένα επίπεδο «αυτοπραγμάτωσης». Το κύριο σημείο αυτού του νέου κινήματος, που έφτασε στο αποκορύφωμά του το 1960, ήταν να τονίσει τη θετική δυναμική των ανθρώπων.
Η ανάπτυξή της προκάλεσε πολλές διαφορετικές θεραπείες, όλες καθοδηγούμενες από την ιδέα ότι οι άνθρωποι διαθέτουν εσωτερικούς πόρους για ανάπτυξη και θεραπεία, καθώς και ότι η ίδια η θεραπεία έγκειται στην βοήθεια της άρσης των εμποδίων.
Η πιο διάσημη από αυτές ήταν η πελατοκεντρική θεραπεία που εξελίχθηκε από τον Carl Rogers.
Η ανθρωπιστική ψυχολογία, η οποία είναι ευρέως γνωστή ως θετική ψυχολογία, επικρίθηκε παρόλα αυτά, για την έλλειψη εμπειρικής επικύρωσής της και ως εκ τούτου την έλλειψη χρησιμότητάς της στη θεραπεία συγκεκριμένων προβλημάτων ή στην διάγνωσή τους.
Από την μια θεωρία στην άλλη
Για να αποδείξει ότι οι άνθρωποι δεν αντιδρούν τυφλά σε καταστάσεις, αλλά προσπαθούν να επιτύχουν κάτι μεγαλύτερο, ο Maslow μελέτησε ψυχικά υγιή άτομα αντί για άτομα με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα.
Επικεντρώθηκε στους αυτοπραγματώμενους ανθρώπους, οι οποίοι δείχνουν ένα συνεκτικό σύνδρομο προσωπικότητας και αντιπροσωπεύουν τη βέλτιστη ψυχολογική υγεία και λειτουργία.
Κατά την άποψη του Maslow, οι αυτοπραγματώμενοι άνθρωποι μπορούν να έχουν πολλές εμπειρίες κορύφωσης όλη την ημέρα, ενώ άλλοι τις έχουν πιο σπάνια.
Αυτές οι ενέργειες τον οδήγησαν σε μια ακόμα θεωρία, αυτή των εμπειριών κορύφωσης, τα υψηλά σημεία στη ζωή του ατόμου που είναι σε αρμονία με τον εαυτό του και το περιβάλλον του.
Οι εμπειρίες κορύφωσης είναι βαθιές στιγμές αγάπης, κατανόησης, ευτυχίας ή έκστασης, κατά τη διάρκεια των οποίων ένα άτομο αισθάνεται πιο ολοκληρωμένο, ζωντανό, αύταρκες μέρος του κόσμου και βρίσκεται σε μια βαθύτερη επίγνωση της αλήθειας, της δικαιοσύνης, της αρμονίας, της καλοσύνης και ούτω καθεξής.
Με άλλα λόγια, αυτές οι εμπειρίες είναι οι αντανακλάσεις της πραγματοποίησης των ανθρωπίνων δυνατοτήτων κάποιου και αντιπροσωπεύουν το ύψος της ανάπτυξης της προσωπικότητας.
Πίστευε ότι τα ψυχεδελικά φάρμακα όπως το LSD και το Psilocybin μπορούν να παράγουν εμπειρίες κορύφωσης στους σωστούς ανθρώπους υπό τις σωστές συνθήκες.
Σε μεταγενέστερα κείμενα ο Maslow παρουσίασε ένα πιο περιεκτικό μοντέλο που, εκτός από έντονες αλλά σύντομες εμπειρίες κορύφωσης, συμπεριελάμβανε μακροχρόνιες περιόδους πλήρους ύπαρξης-γνώσης που τις ονόμασε εμπειρίες πλατό, σύμφωνα με τον όρο του Ινδού επιστήμονα και επαγγελματία της γιόγκα, U. A. Asrani, με τον οποίο αλληλογραφούσε την περίοδο των ερευνών του.
Από τις εμπειρίες στις ανάγκες του ανθρώπου
Ο Maslow είναι περισσότερο γνωστός για την θεωρία της ιεραρχίας της εκπλήρωσης των ανθρωπίνων αναγκών, τις οποίες περιέγραψε ως ταξινομημένες σε μια ισχυρή αλληλουχία η οποία επιβάλλεται στην μετάβαση από επίπεδο σε επίπεδο.
Σύμφωνα με τη θεωρία του, όταν ένας άνθρωπος ανεβαίνει τα επίπεδα έχοντας εκπληρώσει τις ανάγκες σύμφωνα με την ιεραρχία, μπορεί τελικά να επιτύχει την αυτοπραγμάτωση, την επίτευξη της πληρέστερης χρήσης των ταλέντων και των ενδιαφερόντων του, ώστε να γίνει ό, τι μπορεί να γίνει.
Ο Maslow έγραψε ότι υπάρχουν ορισμένες θεμελιώδεις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες. Για παράδειγμα, η ελευθερία του λόγου, η ελευθερία έκφρασης και η ελεύθερη αναζήτηση νέων πληροφοριών, είναι μερικές από τις προϋποθέσεις. Οι αποκλεισμοί αυτών των ελευθεριών θα μπορούσαν να αποτρέψουν την ικανοποίηση των αναγκών.
Αρκετά χρόνια μετά την ανάπτυξη της θεωρίας αυτής, ο Maslow κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αυτοπραγμάτωση δεν ήταν αυτόματο αποτέλεσμα της ικανοποίησης των άλλων ανθρωπίνων αναγκών.
Το μυστήριο της πυραμίδας του Maslow
Για την παρουσίαση της ιεραρχίας των αναγκών κυκλοφορεί εδώ και δεκαετίες η λεγόμενη πυραμίδα του Maslow, ωστόσο κανένα από τα επίσημα δημοσιευμένα έργα του δεν περιελάμβανε κάποια οπτική αναπαράσταση της ιεραρχίας.
Εικάζεται πως το πυραμιδικό διάγραμμα, που απεικονίζει την ιεραρχία των αναγκών του Maslow, δημιουργήθηκε από έναν εκδότη εγχειριδίων ψυχολογίας ως επεξηγηματικό συμπλήρωμα.
Αυτή η εικονική πυραμίδα παρόλα αυτά, απεικονίζει με σαφή τρόπο το φάσμα των σωματικών και ψυχολογικών αναγκών του ανθρώπου και μπορεί να δώσει την εντύπωση ότι η ιεραρχία των αναγκών είναι μια σταθερή και άκαμπτη ακολουθία προόδου, όπως ήθελε να το αποδώσει ο Maslow.
Από το 1951 έως το 1969, ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Brandeis
Οι αυτοπραγματώμενοι άνθρωποι
Μέσα από τις έρευνές του συνειδητοποίησε ότι όλα τα άτομα που μελετούσε είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά προσωπικότητας.
Βασιζόμενος εν μέρει στις δικές του υποθέσεις σχετικά με τις ανθρώπινες δυνατότητες και εν μέρει στις περιπτωσιολογικές μελέτες του για ιστορικά πρόσωπα τα οποία πίστευε ότι αυτο-πραγματοποιήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων των Albert Einstein και Henry David Thoreau, ανέπτυξε ένα χάρτη προσωπικότητας των αυτοπραγματώμενων ανθρώπων.
Ο Maslow παρατήρησε ότι αυτά τα άτομα είχαν μια βαθιά αποδοχή του εαυτού τους, των άλλων και του κόσμου, ήταν σε θέση να διαφοροποιήσουν αυτό που ήταν απατηλό από το γνήσιο και συνεπώς ήταν επικεντρωμένοι στην πραγματικότητα. Επίσης, ήταν εμφανώς επικεντρωμένοι σε προβλήματα έξω από τον εαυτό τους, που σημαίνει ότι αντιμετώπισαν τις δυσκολίες της ζωής ως προβλήματα που απαιτούσαν λύσεις.
Αυτά τα άτομα ένιωθαν άνετα όταν ήταν μόνα, ήταν αυθόρμητα και δημιουργικά, απείχαν από την δέσμευση των αυστηρών κοινωνικών συμβάσεων, είχαν υγιείς προσωπικές σχέσεις, είχαν μόνο μερικούς στενούς φίλους και περιορισμένο αριθμό ρηχών σχέσεων.
Η μελέτη του εντούτοις, είναι εύκολα αναστρέψιμη καθώς θεωρητικά η βιογραφική ανάλυση ως μέθοδος είναι εξαιρετικά υποκειμενική αφού βασίζεται εξ ολοκλήρου στη γνώμη του ερευνητή. Η προσωπική γνώμη είναι πάντα επιρρεπής σε προκατάληψη, γεγονός που μειώνει την εγκυρότητα των δεδομένων που λαμβάνονται. Επομένως, ο επιχειρησιακός ορισμός του Maslow για την αυτοπραγμάτωση δεν είναι πλήρως αποδεκτός ως επιστημονικό γεγονός.
Την άνοιξη του 1961, ο Maslow και ο Tony Sutich ίδρυσαν το περιοδικό Journal of Humanistic Psychology, με τον Miles Vich επιμελητή έως το 1971. Το περιοδικό εκτύπωσε το πρώτο του τεύχος στις αρχές του 1961 και συνεχίζει να δημοσιεύει ακαδημαϊκές εργασίες μέχρι και σήμερα.
Η σχολή της διαπροσωπικής ψυχολογίας
Ο Maslow είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ανθρωπιστική ψυχολογία ήταν ανίκανη να εξηγήσει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας και προσδιόρισε ότι οι εμπειρίες κορύφωσης ξεπερνούν την αυτοπραγμάτωση και συνθέτουν την διαπροσωπική ψυχολογία.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 ίδρυσε μαζί με τους Stanislav Grof, Viktor Frankl, James Fadiman, Anthony Sutich, Miles Vich και Michael Murphy, τη σχολή διαπροσωπικής ψυχολογίας.
Η διαπροσωπική ψυχολογία ασχολήθηκε με την εμπειρική, επιστημονική μελέτη και υπεύθυνη εφαρμογή των ευρημάτων που σχετίζονται με μυστικιστικές, εκστατικές και πνευματικές καταστάσεις.
Το 1962 δημοσίευσε μια συλλογή εφημερίδων σχετικά με αυτό το θέμα, το υλικό των οποίων συγκεντρώθηκε και εκδόθηκε σε βιβλίο το 1968, Toward a Psychology of Being. Σε αυτό, τονίζει τη σημασία της διαπροσωπικής ψυχολογίας για τα ανθρώπινα όντα, τα οποία πρέπει να πιστέψουν ότι χρειάζονται κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους, με το οποίο συνδέονται με μια φυσιολογική έννοια, αλλά όχι με μια θρησκευτική έννοια.
Παρευρισκόμενος στην ιδρυτική συνάντηση της Ένωσης Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας το 1963, αρνήθηκε να διοριστεί πρόεδρος, υποστηρίζοντας ότι η νέα οργάνωση θα πρέπει να αναπτύξει ένα πνευματικό κίνημα χωρίς ηγέτη, γεγονός που οδήγησε σε χρήσιμη στρατηγική κατά τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του πεδίου.
Ο ίδιος ήταν άθεος και δυσκολεύτηκε να αποδεχτεί τη θρησκευτική εμπειρία ως έγκυρη.
Στην πραγματικότητα, η θέση του Maslow για τον Θεό και τη θρησκεία ήταν αρκετά περίπλοκη. Ενώ απέρριψε την οργανωμένη θρησκεία και τις πεποιθήσεις της, έγραψε εκτενώς την ανάγκη του ανθρώπου για το ιερό και μίλησε για τον Θεό με πιο φιλοσοφικούς όρους, ως αρχή, ομορφιά, δύναμη, αλήθεια και καλοσύνη.
Η διαπροσωπική ψυχολογία έγινε ευρέως διαδεδομένη μέσα στην ψυχολογία και το περιοδικό της Transpersonal Psychology ιδρύθηκε το 1969, ένα χρόνο αφού ο Abraham Maslow ορίστηκε πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η διαπροσωπική ψυχολογία ενθάρρυνε την αναγνώριση άλλων -εκτός των ΗΠΑ- θεωριών της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας και των θρησκειών, και προώθησε την κατανόηση της ανώτερης συνειδητότητας.
Η διαπροσωπική ψυχολογία έχει εφαρμοστεί σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρηματικών μελετών.
Ο Maslow χαρακτήρισε την συνολική του θέση ως θετική ψυχολογία και το έργο του έχει επηρεάσει από το 1968 την ανάπτυξη της Θετικής Ψυχοθεραπείας, μιας διαπολιτισμικής, ανθρωπιστικής, ψυχοδυναμικής μεθόδου ψυχοθεραπείας που ιδρύθηκε από τον Nossrat Peseschkian.
Τα τελευταία χρόνια
Το 1966, ο Maslow δημοσίευσε το πρωτοποριακό έργο The Psychology of Science: A Reconnaissance, με το οποίο προτείνει ένα μοντέλο επιστήμης. Από το συγκεκριμένο βιβλίο ξεχώρισε και έγινε διάσημη η χαρακτηριστική φράση:
Αν το μόνο που έχετε είναι σφυρί, όλα μοιάζουν με καρφί.
Το 1967, ο Maslow έπαθε σοβαρή καρδιακή προσβολή και ήξερε ότι ο χρόνος του ήταν περιορισμένος. Θεωρούσε τον εαυτό του ως ψυχολογικό πρωτοπόρο και έδωσε ώθηση στους μελλοντικούς ψυχολόγους φέρνοντας στο φως διαφορετικά μονοπάτια για να συλλογιστούν και δημιούργησε το πλαίσιο που αργότερα επέτρεψε σε άλλους ψυχολόγους να πραγματοποιήσουν πιο πλούσιες μελέτες.
Το ίδιο έτος, ονομάστηκε Humanist of the Year από την Αμερικανική Ανθρωπιστική Ένωση.
Στις 8 Ιουνίου 1970, κατά την διάρκεια της καθημερινής του άσκησης, ενώ έκανε τρέξιμο, υπέστη σοβαρή καρδιακή προσβολή και πέθανε σε ηλικία 62 ετών, στο Menlo Park της California.
Ο Maslow εντρύφησε και ανέπτυξε κλάδους των ανθρωπιστικών επιστημών που δίχως αυτές ίσως να ήταν ο κόσμος πολύ διαφορετικός! Οι θεωρίες του μελετώνται μέχρι σήμερα, οι μελέτες του γίνονται εφαλτήριο ανάπτυξης νέων θεωριών και όλα όσα έχει κάνει δέχονται συνεχώς επικρίσεις και αναθεωρήσεις.
Η συμβολή του όμως είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη. Έγραψε συνολικά 9 βιβλία και ανέπτυξε ιδέες γύρω από τον άνθρωπο, εστιάζοντας στην θετική του εξέλιξη και όχι στην “ψυχική ανάρρωσή” του, όπως συνήθιζαν εκείνη την εποχή.
Είναι ο πρώτος που εισήγαγε την ιδέα της θετικής ψυχολογίας ενώ η Ιεραρχία των αναγκών επηρέασε τις έρευνες και την ανάπτυξη νέων θεωριών άλλων τομέων, όπως η οικονομία, η ιστορία και η εγκληματολογία.
Σύμφωνα με μια ανασκόπηση της έρευνας της Γενικής Ψυχολογίας, που δημοσιεύθηκε το 2002, ο Maslow κατετάχθη ως ο δέκατος πιο αναφερόμενος ψυχολόγος του 20ού αιώνα
