Ο Marcel Mangel γεννήθηκε στο Strasbourg στις 22 Μαρτίου 1923 και είναι ο δεύτερος γιος της οικογένειας των Charles Mangel και Anna Werzberg.
Ο μικρός Marcel αφού έζησε τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής του στο Strasbourg, ακολούθησε την οικογένειά του στη Lille όπου μετακόμισαν για επαγγελματικούς λόγους. Εκεί, η συναναστροφή του με τη θεία του Fanny, αδερφή του πατέρα του, ήταν και αυτή που τον εισήγαγε στον μαγικό κόσμο του κινηματογράφου.
Η πρώτη αγάπη
Η 7η τέχνη σαγήνεψε τον Marcel και τον έκαναν να λατρέψει τον Charlie Chaplin. Ο χαρακτήρας του Charlot επηρέασε και στιγμάτισε την παιδική ηλικία του Marcel και τον ενέπνευσε καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Άρχισε ήδη από τα 7 του χρόνια να μιμείται τον αγαπημένο του χαρακτήρα, φορώντας το παντελόνι του πατέρα του και κρατώντας ένα οποιοδήποτε ραβδί για μπαστούνι. Η μίμηση έγινε η πρώτη του αγάπη.
Στο σπίτι της θείας του διοργάνωνε μικρές παραστάσεις και αναπαριστούσε διάφορες ιστορίες. Το ίδιο έκανε και για τα παιδιά της γειτονιάς του. Έκανε μικρές παραστάσεις στις οποίες μιμούταν όλα τα πρόσωπα της γειτονιάς του κι αυτό τον είχε κάνει δημοφιλή στην τοπική κοινωνία.
Η φυγή
Το 1939, δόθηκε εντολή στους Εβραίους της Γαλλίας να συσκευάσουν τα υπάρχοντά τους και να προετοιμαστούν για μεταφορά στα νοτιοδυτικά της χώρας.
Η οικογένεια του Marcel έχοντας Πολωνική-Εβραϊκή καταγωγή συμπεριλαμβανόταν στην λίστα της φυγής. Ο ίδιος ήταν μόλις 15 ετών εκείνη την εποχή και μετακόμισε με τον μεγαλύτερο αδερφό του Alain στη Limoges, όπου εγγράφηκε στη σχολή τέχνης στο τμήμα ζωγραφικής.
Δύο χρόνια μετά διέφυγαν στο Παρίσι, αλλάζοντας τα επίθετά τους προκειμένου να κρύψουν την καταγωγή, χρησιμοποιώντας πλαστά χαρτιά και ταυτότητες.
Τότε ήταν που ο Marcel Mangel, έγινε Marcel Marceau. Το όνομα επιλέχθηκε ως αναφορά στον François Séverin Marceau-Desgraviers, στρατηγό της Γαλλικής Επανάστασης.
Οι δυο τους βρέθηκαν στο Παρίσι με τον ξάδερφό τους Georges Loinger και αποφάσισαν να ενταχθούν στην Resistance (Γαλλική Αντίσταση).
Οι ενέργειες που έσωσαν ζωές
Η οργάνωση της Resistance αξιοποίησε τα ταλέντα του Marcel και τον όρισε ως υπεύθυνο πλαστογράφησης των εγγράφων ταυτοποίησης σε Εβραίους, ώστε να τους βοηθήσει να αποφύγουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μεταξύ άλλων, άλλαξε μέχρι και τις ηλικίες στα δελτία ταυτότητας για να φαίνονται πολύ μικροί και να μην αποσταλούν σε στρατόπεδα εργασίας, ενώ στις περιπτώσεις μη Εβραίων παιδιών, να σταλούν σε γερμανικά εργοστάσια όπου θα εργάζονταν για τον γερμανικό στρατό.
Παράλληλα, με την ιδιότητα του δασκάλου θεάτρου, έκανε επισκέψεις στο οικοτροφείο Hagnauer-Paares στις Sèvres όπου ήταν κρυμμένα δεκάδες παιδιά Εβραίων.
Η αποστολή του ήταν να εκκενώσει το οικοτροφείο από τα παιδιά και να τα μεταφέρει μαζί με τους άλλους αντιστασιακούς στα σύνορα της Ελβετίας. O Marcel αφού αρχικά γνωρίστηκε με τα παιδιά μέσω των παραστάσεων που έκανε και εξοικειώθηκε μαζί τους, κατάφερε να μεταφέρει απαρατήρητος ένα μεγάλο πλήθος παιδιών.
Παρά τον φόβο ζωής και θανάτου, ο Marcel μπορούσε με το τίποτα να τα καθησυχάζει, κάνοντας απλές μιμήσεις οι οποίες κρατούσαν συγκεντρωμένα και ήσυχα τα παιδιά, καθ’όλη τη διάρκεια της διαδρομής.
Με την συμβολή της ομάδας του τελικά σώθηκαν περίπου 350 παιδιά από το οικοτροφείο.
Ντυμένος πρόσκοπος κατάφερα να πάρω μαζί μου 24 παιδιά από το ορφανοτροφείο σε μια μέρα. Τα έντυσα και αυτά με στολές προσκόπων και τα μετέφερα με ασφάλεια στα σύνορα, όπου κάποιος άλλος τα παραλάμβανε και τα προωθούσε στην Ελβετία”
Προς τιμήν του, το 2020 βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία Resistance, στην οποία εξιστορείται η περίοδος της κατοχής και η συμβολή του για την διάσωση των παιδιών
Όταν η Gestapo άρχισε να τους αναζητά τα πράγματα έγιναν πολύ επικίνδυνα. Ο πατέρας του συνελήφθη απελάθηκε στις 7 Μαρτίου 1946 και πέθανε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Auschwitz. Η μητέρα τους ευτυχώς κατάφερε να διαφύγει και επέζησε.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο
Ο ίδιος, μετά την απελευθέρωση του Παρισιού, εντάχθηκε στον γαλλικό στρατό. Λόγω της ευχέρειάς του στα αγγλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά, εργάστηκε ως αξιωματικός σύνδεσμος με τον τρίτο στρατό του στρατηγού George Patton.
Στην πρώτη του μεγάλη παράσταση, εμφανίστηκε μπροστά σε 3.000 αμερικανούς στρατιώτες τον Αύγουστο του 1944. Αργότερα στη ζωή του, εξέφρασε μεγάλη υπερηφάνεια για το ότι η πρώτη του κριτική έγινε στην εφημερίδα του στρατού των ΗΠΑ, Stars and Stripes.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου παρακολούθησε τη Σχολή Δραματικής Τέχνης του Charles Dullin στο θέατρο Sarah Bernhardt στο Παρίσι όπου έγινε μαθητής των Charles Dullin, Jean-Louis Barrault και Etienne Decroux.
Λόγω της ιδιομορφίας της φωνής του, που θεώρησε πως θα εμποδίσει τη μελλοντική του καριέρα ως ηθοποιός, αποφασίζει να γίνει μίμος.
Έγινε μέλος του θιάσου του Jean-Louis Barrault και σύντομα πρωταγωνίστησε στον ρόλο του Arlequin στην παντομίμα Baptiste, την οποία ο Barrault είχε ερμηνεύσει στην ταινία Les Enfants du Paradis. Κέρδισε τόσο μεγάλη αναγνώριση από αυτή την παράσταση που ενθαρρύνθηκε να παρουσιάσει τα πρώτα του μιμοδράματα, Praxitele και Golden Fish, στο θέατρο Bernhardt την ίδια χρονιά.
Από εκεί και μετά η καριέρα του Marceau ως μίμου καθιερώθηκε στο καλλιτεχνικό στερέωμα.
Ένας θρύλος γεννιέται
Στο καμπαρέ Théâtre de Poche Montparnasse, στις 22 Μαρτίου 1947, την ημέρα των 24ων γενεθλίων του, γίνεται η αρχή μιας υπέροχης καριέρας. Πίσω από τις σκηνές γεννιέται το αριστούργημα του Marceau, o Bip.
O Bip ήταν ένας κλόουν με λευκό πρόσωπο, χάλκινα μαλλιά, ριγέ φανέλα, καπέλο από μετάξι και φάνταζε σαν μικρός αδερφός του Pierrot, του Don Quixote και του Charlot.
Ο Bip είναι το alter ego του δημιουργού του, ένα διπλό πρόσωπο με θλιβερό πρόσωπο του οποίου τα μάτια φωτίζονταν με παιδικό θαυμασμό καθώς ανακαλύπτει τον κόσμο. Ξεχωρίζοντας από τις μάσκες του ανατολίτικου θεάτρου ή το commedia dell’arte, παρέμεινε ως Bip στη σκηνή συνολικά επί έξι δεκαετίες.
Το 1949, δύο χρόνια μετά την “γέννηση” του Bip, παρέλαβε το βραβείο Deburau για το μιμόδραμά του, Death before dawn, έτος κατά το οποίο ίδρυσε την Compagnie de Mime Marcel Marceau, τη μόνη εταιρεία παντομίμας στο κόσμο εκείνη την εποχή.
Η παγκόσμια αναγνώριση
Έδώσε παραστάσεις στις μεγαλύτερες σκηνές της Γαλλίας αλλά και του κόσμου όλου. Περιόδευε στην Ευρώπη μέχρι το 1959 ενώ από τη δεκαετία του ’50 και μέχρι το 2006 έκανε περιοδεία στην Αυστραλία, με σκοπό να διαδώσει την μιμική τέχνη.
Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Κίνα. Το κοινό γέμιζε τα θέατρα για να απολαύσει τον διάσημο ταλαντούχο μίμο και να θαυμάσει τις κινήσεις του που εξιστορούσαν έναν αθέατο κόσμο που ήταν γεμάτος με συναισθήματα.
Eξελέγη μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών στο Βερολίνο και ανακηρύχθηκε Εθνικός θησαυρός στην Ιαπωνία.
Το 1969, ο Marcel Marceau τέθηκε επικεφαλής του σχολείου École Internationale de Mime, στο Théàtre de la Musique στο Παρίσι. Το σχολείο είχε 5 καθηγητές και ήταν ανοιχτό για δύο χρόνια παρέχοντας μαθήματα υποκριτικής, μιμικής, ακροβατικών και μπαλέτου. Μερικά χρόνια αργότερα έγινε διοικητής των Ordre des Arts et des Lettres, αξιωματικός του Légion d’honneur και το 1978 έλαβε το Médaille Vermeil de la Ville de Paris.
Έπαιξε ακούραστα σε όλο τον κόσμο μέχρι τα τελευταία έτη της ζωής του, δίχως να χάσει ποτέ την ευκινησία ή το στυλ του και κατάφερε σε μια από τις πιο οδυνηρές και φιλοσοφικές πράξεις του να δείξει χωρίς λόγια το πέρασμα μιας ολόκληρης ζωής σε λίγα λεπτά.
Ήταν εκλεγμένο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Βερολίνου, του Μονάχου και του Ινστιτούτου της Γαλλίας, ενώ κατείχε επίτιμα διδακτορικά από το Πανεπιστήμιο του Ohio, το Linfield College, το Πανεπιστήμιο του Princeton και το Πανεπιστήμιο του Michigan.
Ο Marceu στον κινηματογράφο και την τηλεόραση
Η δεξιοτεχνία του Marceau έγινε πασίγνωστη σε εκατομμύρια ανθρώπων τόσο μέσω του θεάτρου αλλά και των πολλών τηλεοπτικών του εμφανίσεων.
Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα πως βραβεύτηκε με ΕΜΜΥ από την πρώτη του κιόλας τηλεοπτική εμφάνιση.
Η πρώτη του τηλεοπτική εμφάνιση ως αστέρας ήταν μεταξύ των Max Liebman, Mike Douglas και Dinah Shore, είχε τη δική του αποκλειστική εκπομπή με τίτλο Meet Marcel Marceau, ενώ επισης συνεργάστηκε με τον Red Skelton σε μερικές εκπομπές.
Ακόμα, έπαιξε σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες, ανάμεσα στις οποίες ήταν η Barbarella το 1968 και το 1976 η κωμωδία Silent Movie.
Ο Marcel συγγραφέας
Ως συγγραφέας, δημοσίευσε δύο βιβλία για παιδιά, το Marcel Marceau Alphabet και το βιβλίο καταμέτρησης Marcel Marceau. Ακόμα έγραψε βιβλία ποίησης, ένα βιβλίο τέχνης και ασχολήθηκε με τις εικονογραφήσεις.
Το πιο χαρακτηριστικό βιβλίο του είναι το The Story of Bip, γραμμένο και εικονογραφημένο από τον ίδιο.
Το 1982, δημοσιεύτηκε στο Παρίσι το Le Troisième Œil (Το Τρίτο Μάτι), μια συλλογή του από δέκα πρωτότυπες λιθογραφίες με συνοδευτικό κείμενο από τον ίδιο. Πέντε χρόνια μετά Το Belfond of Paris δημοσίευσε το Pimporello ενώ το 2001 εκδόθηκε ένα νέο άλμπουμ φωτογραφιών για παιδιά με τίτλο Bip in a Book,το οποίο εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Αυστραλίας.
Η τελευταία δεκαετία της ζωής του
Το 1996, ίδρυσε το Ίδρυμα Marceau για την προώθηση της μιμικής τέχνης στις Ηνωμένες Πολιτείες και τιμήθηκε μεταξύ άλλων με τον τίτλο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Τον Νοέμβριο του 1998, ο Πρόεδρος Jacques Chirac έκανε τον Marceau ανώτερο αξιωματούχο της εθνικής ομάδας Ordre du Mérite ενώ από το 1999 η 18η Μαρτίου εορτάζεται ως Ημέρα του Marcel Marceau στη Νέα Υόρκη.
Το 2000, ο Marceau έφερε τον θίασό του στη Νέα Υόρκη για την παρουσίαση του νέου μιμοδράματός του, The Hat Bowler, το οποίο προηγουμένως είχει παρουσιαστεί στο Παρίσι, το Λονδίνο, το Τόκιο, τη Ταϊπέι, το Καράκας, το Σάντο Ντομίνγκο, τη Βαλένθια (Βενεζουέλα) και το Μόναχο.
Ένα έτος μετά, στις 30 Απριλίου 2001 έγινε ο ενδέκατος αποδέκτης του μεταλλίου Wallenberg του Πανεπιστημίου του Michigan, το οποίο απονέμεται σε εξέχοντες ανθρωπιστές, των οποίων οι ενέργειες υπέρ των ανυπεράσπιστων και καταπιεσμένων, αντικατοπτρίζουν την ηρωική δέσμευση και θυσία του Raoul Wallenberg, του Σουηδού διπλωμάτη που έσωσε δεκάδες χιλιάδες Εβραίους στη Βουδαπέστη κατά τους τελευταίους μήνες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
Μεταξύ των πολλών διακρίσεων και τιμών που έλαβε, αποδέχθηκε επίσης και τον ρόλο του Πρέσβη Καλής Θέλησης στη Δεύτερη Παγκόσμια Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για τη Γήρανση, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη, τον Απρίλιο του 2002.
Ο διασημότερος μίμος στον κόσμο, που πρόσφερε ατελείωτες στιγμές γέλιου και δακρύων πέθανε σε ηλικία 84 ετών, στις 22 Σεπτεμβρίου 2007 στο Cahors. Κι ενώ υπήρξε ένας άνθρωπος που μεγαλούργησε με την σιωπή του, ετάφη υπό την μουσική των Mozart και Bach, στο κοιμητήριο Père François de la Chaise στο Παρίσι, δίπλα σε μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών.
Ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης με τη σπουδαία συμβολή στη γαλλική αντίσταση και τη μεγάλη παρακαταθήκη στην τέχνη της μίμησης, απέδειξε περίτρανα πόσο λίγο μετράνε πραγματικά οι λέξεις.
Ανέδειξε την μίμηση και την έκφραση των αυθεντικών και πηγαίων συναισθημάτων χρησιμοποιώντας μια παγκόσμια γλώσσα η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή από τον οποιονδήποτε, αυτή του σώματος.
Συγκριτικά με τις πράξεις μας και όλα τα άλλα μέσα έκφρασής μας η μίμηση είναι ίδια για όλους μας, και κυρίως είναι το μεγαλύτερο δείγμα ανθρωπιάς.
Η τέχνη της παντομίμας, όπως αυτός την αναβίωσε και την ανέπτυξε, εισήγαγε στο κοινό την ιδέα της εσωτερικής δύναμης που διακατέχει τον καθένα από εμάς και την υποχρέωση ολόκληρου του είναι μας στο να δώσει μορφή στο αόρατο, το φανταστικό και το αδύνατο, ώστε να δημιουργήσει από το μηδέν την ζωή, μια ζωή που δεν χρειάζεται πολλά για να την ζήσεις πλούσιος, πέρα από την δική μας θέληση.
“Προσευχήσου αυτή η χιλιετία να είναι λιγότερο σκληρή από τον εικοστό αιώνα” Marcel Marceau