Οι Έλληνες, όπου κι αν βρίσκονται, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, γιορτάζουν και τιμούν κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου, την Εθνεγερσία του 1821 που οδήγησε στην αποτίναξη της Οθωμανικής κυριαρχίας, την κατάκτηση της ελευθερίας για αυτοδιάθεση και εν συνεχεία την επαναδημιουργία του Ελληνικού κράτους.
Πρόκειται για την πιο σημαντική γιορτή στην σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, αφού αυτός ο ξεσηκωμός, με απύθμενη αυτοθυσία και τόλμη, έγινε η αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας.
Εντούτοις, η ημερομηνία η οποία έχει καθιερωθεί για να τιμούμε το ένδοξο και θαρραλέο αγώνα, δεν ανταποκρίνεται ιστορικά σε κάποιο καίριο συμβάν που καθόρισε την έκβαση της Επανάστασης. Οι ιστορικοί έχουν θέσει επανειλημμένως επί τάπητος το ζήτημα και διαπιστώνουν ότι δεν δικαιολογείται αυτή η επιλογή με βάση τα πολεμικά γεγονότα.
Ο μύθος
Η ύψωση του λαβάρου και η ορκωμοσία των παλληκαριών στον Παλαιών Πατρών Γερμανό στη Μονή της Αγίας Λαύρας, είναι αστικός μύθος.
Τον μύθο τον οφείλουμε στον Γάλλο περιηγητή και ιστορικό François Charles Hugues Laurent Pouqueville, ο οποίος κατέγραψε την Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος, σε 4 τόμους.
Όταν αυτοί κυκλοφόρησαν το 1824, αποτέλεσαν μοναδική πηγή ιστορικών στοιχείων από την πρώιμη περίοδο της Επανάστασης έως και την έκβασή της.
Έτσι, από την διάδοση της ιστορίας από στόμα σε στόμα και συνδυασμό με τον πίνακα Ο Όρκος της Αγίας Λαύρας του Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη, υπερίσχυσε η άποψη ότι εκείνη ήταν η ημέρα που ξεκίνησε ο μεγάλος Αγώνας.
Μάλιστα, στα απομνημονεύματα του ίδιου του Παλαιών Πατρών Γερμανού, δεν αναφέρεται κάτι που να ενισχύει την άποψη που κυριάρχησε. Όπως είναι ιστορικά εξακριβωμένο, εκείνη την ημέρα δεν βρισκόταν στη Μονή της Αγίας Λαύρας, αλλά στην Πάτρα.
Παρότι δεν ήταν εκεί που τοποθετήθηκε σύμφωνα με τον μύθο, ο μητροπολίτης εκείνη την ημέρα όντως τέλεσε ορκωμοσία αλλά για τους επαναστάτες της Πάτρας, στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου.
Πότε ξεκίνησε η επανάσταση
Οι απόψεις διίστανται για την ακριβή ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης. Αρκετοί όμως την τοποθετούν στην 24η Φεβρουαρίου, όταν με προκήρυξη του Aλέξανδρου Υψηλάντη, αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, δόθηκε η τάση του επαναστατικού ρεύματος από το Ιάσιο της Βλαχίας.
Εντούτοις, οι ενέργειες της Φιλικής Εταιρείας χαρακτηρίστηκαν ως πρόλογος της Επανάστασης, αφού αποτέλεσαν κίνημα εκτός της ελλαδικής περιοχής.
Οι επαναστατικές πράξεις στην πάλαι ποτέ Ελληνική επικράτεια, ξεκίνησαν πριν την 25η Μαρτίου. Όπως μαρτυρείται και από έγγραφα που διασώθηκαν, κατά την 23η Μαρτίου οι Έλληνες ανέλαβον τα όπλα κατά του δυνάστου στην Πελοπόννησο.
Τα έγγραφα αναφέρονται στην ανταρσία των Μανιατών που, υπό την αρχηγία των Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ξεκινούν μάχη για την κατάληψη της Καλαμάτας. Επίσης, αναφέρονται στην κατάληψη της Βοστίτσας (σημερινό Αίγιο) από τους άνδρες του Αντρέα Λόντου όπως και στον επαναστατικό αναβρασμό που επικρατούσε την ίδια μέρα στην Πάτρα.
Η 23η Μαρτίου είναι μια μέρα που σηματοδότησε εμπράκτως την έναρξη του εθνικού αγώνα και κάλλιστα θα μπορούσε να είναι αυτή η επίσημη ημερομηνία του εορτασμού. Παρόλα αυτά, η επίσημη διακήρυξη της Μεσσηνιακής Γερουσίας, η οποία κοινοποίησε την Επανάσταση στις ξένες κυβερνήσεις, έγινε με προκήρυξη που εκδόθηκε στις 25 Μαρτίου 1821.
Αργότερα, το 1823, σε δικαστικό έγγραφο που εξέδωσε η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος αναφέρεται ότι η αποστασία ήταν ακολουθία των ενεργειών της 25ης Μαρτίου.
Η κινητή εθνική εορτή
Η 25η Μαρτίου, ορίστηκε πρώτη φορά ως η ημέρα της έναρξης της Επανάστασης, από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ο οποίος παραλλήλισε τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου με την ευαγγελία της λύτρωσης του ελληνικού έθνους. Μάλιστα, η χρονική αυτή στιγμή υιοθετήθηκε ως σημείο αναφοράς ακόμα και σε περιοχές που είχαν ξεκινήσει τις εχθροπραξίες νωρίτερα.
Το 1822, η προσωρινή κυβέρνηση συνέστησε την Α’ Εθνοσυνέλευση της Πιάδας (Νεας Επιδαύρου) όπου, μεταξύ άλλων, ψήφισε το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα, όρισε την Κόρινθο ως προσωρινή πρωτεύουσα της Ελεύθερης Ελλάδος και αποφάσισε να γιορτάσει την επέτειο της Επανάστασης την ημέρα που θα εορταζόταν η Ανάσταση.
Η Κόρινθος τίμησε με κανονιοβολισμούς, στρατιωτική πομπή και πανηγυρική δοξολογία τον διπλό εορτασμό.
Η αλλαγή της ημερομηνίας έκανε πολλούς να θεωρήσουν ότι η εθνική γιορτή έχανε την αίγλη της πολιτικής της θέσης και εναρμονιζόταν με την θρησκεία, γεγονός που απομάκρυνε τους ελεύθερους πολίτες από τις διεκδικήσεις της δημοκρατικής ανάπτυξης.
Έτσι, το 1823 άρχισε να εορτάζεται ξανά κατά την 25η Μαρτίου στην Πελοπόννησο ενώ με το πέρας των ετών, και μέχρι το 1833, μετατοπίστηκε η γιορτή στην 1η Ιανουαρίου, για να ενδυναμωθεί το πνεύμα της ημέρας από την επέτειο της ψήφισης του πρώτου συντάγματος.
Το 1834 άρχισαν να εορτάζουν την Επανάσταση σε ημερομηνίες που σχετίζονταν με τη βασιλική οικογένεια, με κυριότερη την 25η Ιανουαρίου, για να εορτάζεται μαζί η επέτειος της αποβίβασης του Όθωνα στο Ναύπλιο.
Όταν το επόμενο έτος ενηλικιώθηκε ο Όθων και ανέλαβε την εξουσία στην Ελλάδα, άρχισε να ψάχνει μια λύση ώστε να οριστεί και να καθιερωθεί μια συγκεκριμένη ημέρα για τον εορτασμό. Άλλωστε, σαν επίσημος πρώτος βασιλιάς, είχε χρέος να δημιουργήσει ένα πνεύμα εθνικής ενότητας και να ανυψώσει ακόμα περισσότερο την δυναμική και την δημοτικότητά του.
Η μεγάλη ιδέα
Το 1834 όμως, ο Παναγιώτης Σούτσος ήταν ο πρώτος που έλαβε επίσημα θέση για το θέμα, προτείνοντας την 25η Μαρτίου για τον επίσημο και μόνιμο εορτασμό της Ελληνικής Επανάστασης, με το πρόσχημα ότι η συγκεκριμένη μέρα συμπεριλαμβάνει μια γενίκευση της επανάστασης και της αναγέννησης της Ελλάδας.
Η συγκεκριμένη πρόταση κατατέθηκε τέλη Ιανουαρίου με αρχές Φλεβάρη του 1835 σε υπόμνημα του Υπ. Εσωτερικών Ιωάννη Κωλέττη, το οποίο και υπέβαλε στον Όθωνα ως πρόταση σχεδίου νόμου.
Το υπόμνημα, πέρα από την πρόταση της 25ης ως εναρκτήριας ημερομηνίας της νέας εποχής, διατύπωσε για πρώτη φορά τη Μεγάλη Ιδέα, κατά την οποία η θέσπιση των εορτασμών έπρεπε να ακολουθεί τις τελετές της αρχαίας Ελλάδας. Ουσιαστικά, δόθηκε εκτενής αναφορά και έμφαση στον τρόπο διεξαγωγής εκδηλώσεων για την πιο σημαντική επέτειο του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους.
Οι εκδηλώσεις, σύμφωνα με το υπόμνημα, έπρεπε να περιλαμβάνουν πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες και καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς, οι οποίοι θα λάμβαναν χώρα, εκ περιτροπής μέσα σε μία τετραετία, σε διάφορες σημεία-σταθμούς της Ελλαδος όπως η Τρίπολη, η Αθήνα, η Ύδρα, το Μεσολόγγι, κ.ο.κ.
Με αφορμή το δίκτυο πόλεων προτάθηκε η ανάπτυξη υποδομών ενώ παράλληλα, μέσω των διοργανώσεων, έδινε περιθώριο στόχευσης στη διεθνή προβολή της χώρας.
Ο λόγος ήταν σαφής. Η Εθνική Εορτή έπρεπε να αποκτήσει τον χαρακτήρα ενός σπουδαίου γεγονότος λαμβάνοντας διαστάσεις σε όλα τα επίπεδα και υποστηρίζοντας τα στοιχεία της γλώσσας και της προϊστορίας του έθνους, παρουσιάζοντας πολιτιστική γνησιότητα.
Πότε καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου
Η 25η Μαρτίου, αν και πέρασε πολλές φορές από το τραπέζι των συζητήσεων, αναφέρθηκε καθαρά για την αγωνιστική και πολιτική της χροιά, παρόλα αυτά εντέλει έμεινε άρρηκτα συνδεδεμένη με την θρησκευτική υπόσταση της ημέρας αποκτώντας διττή ταυτότητα.
Εξάλλου η Επανάσταση, μέσα από την 8ετή περίοδο που διήρκεσε, οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου κράτους, του οποίου η εθνική ταυτότητα στηρίχθηκε αρκετά στην θρησκεία, μιας και οι Έλληνες επεδίωξαν να υποστηρίξουν την πλήρη αποκοπή τους από το οθωμανικό παρελθόν.
Από τις πρώτες μέρες της Επανάστασης, η θρησκευτική διάσταση ήταν ιδιαιτέρως εμφανής με πολυάριθμες θρησκευτικές αναφορές καθ’ όλη την διάρκεια του Αγώνα. Μάλιστα από το 1829, στην Δ’ Εθνοσυνέλευση, είχε εγκριθεί μέχρι και ψήφισμα για την ανέγερση ιερού ναού όπου θα τιμάται η Θεία βοήθεια προς την Επανάσταση.
Δεν θα μπορούσε λοιπόν να αποσυνδεθεί από το θρησκευτικό στοιχείο, καθώς αυτό ήταν ένας ισχυρός ενωτικός κρίκος των Ελλήνων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το οποίο εν συνεχεία μετατράπηκε σε ένα σπουδαίο σημείο της νέας πολιτισμικής ταυτότητας.
Αυτό το γεγονός προσπάθησε να εκμεταλλευτεί ο Όθων που προσπαθούσε να ενισχύσει την εικόνα του και προσεταιριζόμενος την απήχηση της Ορθοδοξίας, με το διάταγμα 980/15-3-1838, καθιέρωσε επίσημα την 25η Μαρτίου ως επίσημη εθνική εορτή της Ελλάδος.
Αν και ήταν ένα θέμα μεγάλης εθνικής σημασίας, το εν λόγω διάταγμα δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως αλλά στον Τύπο. Αυτή η παράλειψη όμως επισκιάστηκε από τον πανελλήνιο ενθουσιασμό για την καθιέρωση της γιορτής, σε μια ημερομηνία που ούτως ή άλλως θεωρούταν σημαντική για τους Έλληνες.
Δύο μέρες μετά την δημοσίευση του διατάγματος, κοινοποιήθηκε από την Γραμματεία της Επικρατείας εγκύκλιος που έδινε οδηγίες για την διεξαγωγή των εκδηλώσεων της γιορτής.
Η επιλογή, ενώ χαροποίησε τους περισσότερους Έλληνες, δημιούργησε και κάποιες παρεξηγήσεις. Οι πρώτες αντιδράσεις για το θέμα ξεσήκωσαν συζητήσεις κατά τις οποίες όσοι είχαν επιβιώσει από την επανάσταση, δήλωναν ότι η 25η αποτελεί ιστοδικά μια αυθαιρεσία, υποστηρίζοντας διάφορες ημερομηνίες για την έναρξη της επανάστασης.
Οι συζητήσεις αυτές όμως έπαυσαν μετά τον πρώτο εορτασμό αφού το κλίμα ήταν τόσο έντονο που διέλυσε όλες τις γκρίζες ζώνες γύρω από το θέμα. Το τρικούβερτο γλέντι της 25ης Μαρτίου 1838, όπου λαός, βασιλείς, στρατός και ξένοι πρέσβεις χόρευαν και τραγουσούσαν όλοι μαζί, διήρκεσε μέχρι το επόμενο ξημέρωμα, σύμφωνα με τον Τύπο.
Και από τότε, αυτή η τόσο σπουδαία μέρα, εξακολουθεί να έχει την ίδια σημασία, παρότι προσπάθησαν πολλάκις να την εντάξουν σε πολιτικά παιχνίδια και στρατηγικές. Κι αν λόγω συνθηκών, κάποιες φορές, οι εορτασμοί δεν έχουν την ίδια ένταση και έκταση, ένα είναι βέβαιο, ότι η ψυχή μας δεν θα πάψει να την τιμά.