Ο Thomas Henry Huxley γεννήθηκε στις 4 Μαΐου 1825 στο Ealing του Middlesex της Αγγλίας και ήταν το μικρότερο από τα 6 επιζώντα παιδιά της οικογένειας των George και Rachel Huxley.
Μεγάλωσε σε μια οικογένεια της μεσαίας τάξης και σαν μικρο παιδί, δεν έδειξε μεγάλα δείγματα για την μεγαλοπρεπή επιστημονική πορεία που έμελλε να ακολουθήσει.
Παρόλο που έλαβε μόνο δύο χρόνια επίσημης εκπαίδευσης στο Ealing School, λόγω οικονομικών δυσκολιών, οι αρχές σύμφωνα με τις οποίες εκπαιδεύτηκε, αργότερα απεδείχθη πως σηματοδότησαν την επιστημονική του ρητορική.
Αποφασισμένος να συνεχίσει την μελέτη, ως αυτοδίδακτος πια, και συνεπαρμένος από την επιστήμη και τη θρησκεία, ασχολήθηκε με έργα διάφορων Unitarian των οποίων οι εξηγήσεις αιτίας-αποτελέσματος και η άρνηση της διττότητας του πνεύματος και της ύλης, αμφισβητούσαν τις κοινωνικά συντηρητικές απόψεις που κυριαρχούν στη φυσική ιστορία και τη φυσική θεολογία.
Τα βιβλία του Thomas Carlyle δίδαξαν στον Huxley ότι το θρησκευτικό συναίσθημα του δέους ήταν διαφορετικό από τη θεολογία, η οποία ασχολήθηκε με θεούς και θαυμαστά γεγονότα.
Άρχισε να εικάζει διαβάζοντας πλήθος έργων, ότι η ηθική ήταν ένα πολιτιστικό προϊόν, το οποίο το είχε αφεθεί ανοιχτό σε μια επιστημονική εξήγηση. Αυτοί ήταν οι σπόροι την ανάπτυξης μιας νέας θεωρίας, μέσω του επιστημονικού ενθουσιασμού και της κατανόησης του σεχταριστικού παιχνιδιού.
Μελέτησε επίσης, γεωλογία και φιλοσοφία, έμαθε μόνος του Γερμανικά, Λατινικά καθώς και Ελληνικά ώστε να μελετά τα αρχέτυπα του Αριστοτέλη.
Η ένταξη στον κόσμο της ιατρικής
Αφού μαθήτευσε για μια τριετία δίπλα στον ιατρό σύζυγο της αδερφής του, John Charles Cooke, στις αρχές του 1841, απευθύνθηκε σε έναν επαγγελματία ιατρό στο Λονδίνο, όπου και συγκλονίστηκε από τη ζωή των άπορων ασθενών του, με τους οποίους ήρθε σε επαφή.
Κερδίζοντας υποτροφία στο Charing Cross Hospital του Λονδίνου, αφότου πήρε το βραβείο βοτανικής το 1842 από το Sydenham College, ο Huxley ξεκίνησε σπουδές ιατρικής και κατά την διάρκεια της μαθητείας του, κέρδισε μετάλλια στη φυσιολογία και την οργανική χημεία.
Καθώς προσπαθούσε να εξηγήσει τις ζωντανές διαδικασίες με φυσικοχημικούς νόμους και με την μικροσκοπία του ανακάλυψε το 1845 μια νέα μεμβράνη, που είναι τώρα γνωστή ως στρώμα Huxley, στο περίβλημα των ανθρώπινων τριχών, την οποία και δημοσίευσε στην πρώτη του επιστημονική διατριβή.
Οι εμπειρίες από την θητεία στο ναυτικό
Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του και για να ξεπληρώσει τα χρέη του, μπήκε στο ναυτικό όπου και υπηρέτησε μέχρι το 1850, ως βοηθός χειρουργός στο HMS Rattlesnake το οποίο ξεκινούσε εξερευνητικό ταξίδι στο Torres Strait.
Αυτή την περίοδο μελέτησε τον Αυστραλιανό Great Barrier Reef και τη Νέα Γουινέα, ενώ σκιαγράφησε τους Παπούα και υπέστη τρομερές ψυχικές διακυμάνσεις στη ζέστη της θάλασσας των Κοραλλιών, καθώς ανησυχούσε για την αξία του επιστημονικού του έργου αφού ασχολήθηκε εντατικά με τη δομή και την ανάπτυξη των θαλάσσιων ασπόνδυλων και δη εκείνων που αποσυντίθενται πολύ γρήγορα ώστε να μελετηθούν οπουδήποτε εκτός από το περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμούν.
Αποδεικνύοντας ότι αποτελούνται από δύο «μεμβράνες θεμελίωσης» (ενδόδερμα και εξώδερμα), πρότεινε ότι αυτές οι μεμβράνες σχετίζονται με τα δύο αρχικά στρώματα κυττάρων στο έμβρυο των σπονδυλωτών και τα ομαδοποίησε ως Nematophora (τα οποία αργότερα ταξινομήθηκαν ως το φύλο Cnidaria ή Coelenterata).
Ο καπετάνιος και διοικητής του Rattlesnake, Owen Stanley, ενθουσιασμένος από τα ευρήματά του, προώθησε τα έγγραφα του για δημοσίευση στο Λονδίνο ζητώντας υποστήριξη από την αριστοκρατική κοινότητα, παρά το γεγονός ότι ο Huxley επέμενε ότι η επιστήμη δεν χρειάζεται πλέον την αριστοκρατική κύρωση.
Το 1847, ο Huxley γνωρίζει στο Sydney την Henrietta («Nettie») Anne Heathorn με την οποία αρραβωνιάστηκε. Ωστόσο, συνέχισε τις ριζοσπαστικές έρευνες και παρατηρήσεις, σημειώνοντας ανάμεσα σε άλλα ότι η θαλάσσιες προνύμφες έχουν μύες ουράς σαν τους γυρίνους.
Αυτές τις λεπτομέρειες των ανακαλύψεών του, όπως και μερικές συμπληρωματικές σημειώσεις των προηγούμενων ετών, αποφάσισε να τις στείλει στην Αγγλία και το 1849 δημοσιεύθηκε η διατριβή του On the Anatomy and the Affinities of the Family of Medusae.
Η επιστροφή και η ανοδική επιστημονική πορεία
Η αξία του έργου του αναγνωρίστηκε και, επιστρέφοντας στην Αγγλία, το 1850 εκλέχθηκε μέλος του συμβουλίου της Βασιλικής εταιρίας και 2 χρόνια μετά τιμήθηκε με το Βασιλικό μετάλλιο. Ο Huxley ως αναγνωρίσιμος επιστήμονας πια πίστευε πως μπορεί να κερδίσει αρκετά για να φέρει την Nettie, παρά το γεγονός ότι δεν έλαβε ποτέ χρηματικές επιβραβεύσεις μαζί με τους επαίνους.
Αν και το βρετανικό Υπουργείο Οικονομικών του έβαλε μισό μισθό για να ολοκληρώσει την έρευνά του, The Oceanic Hydrozoa που εκδόθηκε το 1859, ο Huxley δεν μπόρεσε να βρει ακαδημαϊκή θέση στην επιστήμη, αφού τέτοιες θέσεις εργασίας ήταν σπάνιες εκείνον τον καιρό.
Αυτό οδήγησε τον Huxley στην επιθυμία να εγείρει τον επιστήμονα σε ένα επάγγελμα που πληρώνεται και πήρε μέρος στις συζητήσεις για τα αμφιλεγόμενα ζητήματα της ημέρας.
Αρνήθηκε ότι το κρανίο αποτελείται από σπονδύλους, όπως πίστευε ο αντίπαλός του, ο ανατομιστής Richard Owen και ακολουθώντας τον γεωλόγο Sir Charles Lyell, ο Huxley αμφισβήτησε την άποψη ότι τα απολιθώματα μέσα από τους βράχους έδειξαν την πρόοδο και συνέχισε να απορρίπτει την άποψη της χριστιανικής γεωλογίας που έκανε τους ανθρώπους το αποκορύφωμα της Δημιουργίας.
Την ίδια περίοδο η Marian Evans (George Eliot), γράφοντας μαζί με τον Huxley στο Westminster Review, ένα περιοδικό που άκμασε και επηρέασε τη λογοτεχνική Βρετανία του 19ου αιώνα, είδε τη λαμπρότητά του να αντισταθμίζεται από μια αγάπη πρόκλησης.
Μετά από τέσσερα δύσκολα χρόνια, η επαγγελματική πορεία του Huxley βελτιώθηκε. Το 1854 άρχισε να διδάσκει φυσική ιστορία και παλαιοντολογία στην κυβερνητική σχολή ορυχείων στο Piccadilly του Λονδίνου.
Με ένα νέο επαγγελματικό ήθος εκπαίδευσε αρκετούς επιστήμονες και προώθησε την αξιοκρατική προσέγγιση που βασίζεται στις εξετάσεις στην εκπαίδευση και την επαγγελματική πρόοδο ενώ κατέχοντας ταυτόχρονα θέσεις στο Royal Institution και το Royal College of Surgeons, οργάνωσε δημόσιες διαλέξεις για τους εργαζόμενους, οι οποίοι αναζητούσαν μια νέα, απελευθερωτική επιστήμη.
Η επαγγελματική αποκατάστασή του σταθεροποιήθηκε και κατάφερε να φέρει την Nettie στην Αγγλία για να παντρευτούν το 1855.
Η γνωριμία με τον Charles Darwin και η εκστρατεία
Ο Charles Darwin, την περίοδο που άρχισε να γράφει το On the Origin of Species, διέκρινε την άνοδο του επιστήμονα Huxley και με μια επίσκεψη στο Down House το 1856 έθεσε τα θεμέλια για μια μακροχρόνια φιλική σχέση η οποία σε βάθος χρόνου ένωσε 2 οικογένειες.
Οι Darwins στάθηκαν στο πλευρό τους όταν βίωσαν την απώλεια ενός παιδιού τους ενώ ενήργησαν ως παππούδες σε δύο από τα οκτώ παιδιά τους.
Οι δύο επιστήμονες αλληλοσυμπληρώθηκαν τέλεια τόσο κοινωνικά όσο και στο επιστημονικό πεδίο. Η νατουραλιστική προσέγγιση του Darwin λειτούργησε ως πολύτιμο βοήθημα στην εκστρατεία του Huxley για την οικοδόμηση μιας ανεξάρτητης επιστημονικής ελίτ που δεν επηρεάζεται από τους περιορισμούς της παλιάς τάξης. Επομένως, αντί να αποφύγει τις αμφιλεγόμενες πτυχές της εξελικτικής θεωρίας, ο Huxley χρησιμοποίησε το Origin of Species ως όπλο του φιλελευθερισμού.
Σε αντίθεση με ορισμένους συγχρόνους του που επιδίωξαν μια συμφιλίωση μεταξύ επιστήμης και θεολογίας, πλαισίωσε τη συζήτηση για τη Δημιουργία και την εξέλιξη σε ασπρόμαυρο φόντο και είχε αυστηρή στάση σε εκείνους που διέσχιζαν τα όρια.
Καθοριστική στην εκστρατεία του ήταν η στιγμή κατά την οποία ήρθε σε αντιπαράθεση με τον συντηρητικό επίσκοπο της Οξφόρδης, Samuel Wilberforce, κατά την διάρκεια της συνάντησης της Βρετανικής Ένωσης για την Προώθηση της Επιστήμης το 1860.
Ο Wilberforce ρώτησε εάν οι πίθηκοι ήταν στην εξελικτική γραμμή της γιαγιάς ή του παππού του (ως αστείο κατά τα βικτοριανά πρότυπα), στο οποίο ο Huxley απάντησε ότι θα προτιμούσε να έχει έναν πίθηκο ως πρόγονο από έναν πλούσιο επίσκοπο που απολάμβανε τα προνόμιά του.
Αν και οι προπαγανδιστές του Darwin, διέδωσαν αυτό το επεισόδιο με αρνητική χροιά, εντέλει βοήθησαν στην πνευματική ισοτιμία με τον ισχυρό κλήρο, μέσα από μια περίπλοκη πραγματικότητα.
Ο Huxley υποστηρίχθηκε από μερικούς φιλελεύθερους κληρικούς που δεν τους άρεσε ο σκληροπυρηνικός επίσκοπος και ο ίδιος ο Wilberforce αργότερα συνεργάστηκε με τον Huxley στη Ζωολογική Εταιρεία.
Ο Huxley δεν απέφυγε την εκχώρηση θρησκευτικής εξουσίας προκειμένου να επιτευχθούν οι σκοποί του. Πολύ αργότερα ανέπτυξε την θεωρία ενός εκκλησιαστικού επιστήμονα και μερίμνησε για την ταφή του Darwin στο Westminster Abbey.
Η αποδοχή των ιδεών του και η εξουσία που απέκτησε
Ως επιστημονικός εκλαϊκευτής ήταν ενεργητικός διοργανωτής και πολιτικός μαχητής. Αυτές οι ιδιότητες έδωσαν στον Huxley τους απαραίτητους μοχλούς για την ανάδειξη της θέσης της επιστήμης στη βρετανική κοινωνία και βοήθησε στην οικοδόμηση μιας κοινωνικής τάξης στην οποία η επιστήμη και ο επαγγελματισμός αντικατέστησαν τα κλασικά και την προστασία.
Ο Huxley έφερε το πρότυπο του επιστημονικού νατουραλισμού και της εξέλιξης σε διάφορα επιστημονικά τραπέζια συζητήσεων. Αμφισβήτησε την έννοια της υπερφυσικής δημιουργίας, ενημερώνοντας ότι οι άνθρωποι είχαν εξελιχθεί από τα ζώα και μέσα από μια εικόνα “ανόητου” προγόνου/ “έξυπνου” απογόνου προσέλκυσε τους ευγενείς. Βύθισε απότομα το φλεγμονώδες ζήτημα της ανθρώπινης καταγωγής και διέδωσε ότι το έργο του Darwin ήταν ένα βιβλίο ανοιχτό για όλους και δεν αποτελούσε προνόμιο των ιερέων.
Το 1861 αρνήθηκε επισήμως ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου και του πιθήκου διαφέρουν σημαντικά, προκαλώντας μια έντονη διαμάχη με τον Richard Owen που έφερε την ανθρώπινη εξέλιξη στο κοινό.
Στράφηκε επίσης σε απολιθώματα, δουλεύοντας πρώτα στα crossopterygians (πρόγονοι των αμφιβίων) και άλλα αμφίβια ενώ το 1867–68 πέτυχε μια καλύτερη κατανόηση της πορείας της ζωής, όταν με μια επαναταξινόμηση των πουλιών κατάφερε να δείξει ότι όλα τα πουλιά κατάγονταν από μικρούς σαρκοβόρους δεινοσαύρους.
Οι αμφιλεγόμενες θέσεις του Huxley τη δεκαετία του 1860 και του ’70 κέρδισαν την υποστήριξη ενός αυξανόμενου αριθμού των συγχρόνων του, ενώ η έρευνά του τον καθιέρωσε ως έναν από τους κορυφαίους επιστήμονες της εποχής του.
Ο Huxley δεν ήταν μόνος του με τον Darwin. Με τον βοτανολόγο Kew Gardens Joseph Dalton Hooker, τον φιλόσοφο Herbert Spencer, τον φυσικό John Tyndall και αρκετούς ακόμα, δημιούργησε το 1864 το X-Club για την προώθηση της επιστήμης. Μέσα σε μια δεκαετία άρχισαν να ξεπερνούν τις θέσεις της Royal Society.
Από το X-Club και μετά μπόρεσε να αναγνωριστεί ως επιστήμονας και υπηρέτησε ως πρόεδρος της Geological Society, της Ethnological Society, της British Association for the Advancement of Science, της Marine Biological Association και εντέλει της Royal Society. Κατείχε έδρες σε 10 Royal Commission, μελετώντας τα πάντα, από την αλιεία έως τις ασθένειες και την vivisection, διεισδύοντας σε λαβυρινθικούς διαδρόμους εξουσίας.
Αυτοί οι διάδρομοι, από την αυξανόμενη δύναμη των ανταγωνιστικών βιομηχανικών δυνάμεων της Γερμανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών δέχτηκαν ισχυρούς τριγμούς. Ο Huxley και ο κύκλος του υποστήριξαν ότι η καλύτερη επιστημονική εκπαίδευση και η υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας θα παράγει τους εργαζόμενους και τις καινοτομίες που απαιτούνται για τη διατήρηση της βρετανικής υπεροχής.
Η ακαδημαϊκή καριέρα
Πέρασε μεγάλο μέρος της εικοσαετίας 1860-70 βυθισμένο στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και την οικοδόμηση θεσμών. Έγινε μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Eton College και του London School Board, επινοώντας ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών.
Υπηρέτησε επίσης ως πρύτανης του αρχαίου University of Aberdeen και διευθυντής του νέου Working Men’s College στο νότιο Λονδίνο.
Ως μέλος της βασιλικής επιτροπής επιστημονικής διδασκαλίας, συνέστησε τη συγχώνευση της Government School of Mines με το Royal College of Chemistry, από την οποία προέκυψε η Normal School of Science στο Kensington, το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως Imperial College of Science and Technology, του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
Προέτρεψε την ίδρυση του επαγγελματικού Central Institution for Technical Education, το οποίο άνοιξε στο Λονδίνο το 1884.
Για να καλύψει τη ζήτηση για καθηγητές επιστήμης, δίδαξε μαθήματα στο Νότιο Kensington για δασκάλους και ερωμένες, γεγονός από το οποίο εμπνεύστηκε να αγωνιστεί για την είσοδο των γυναικών στα πανεπιστήμια, και έθεσε τις δημόσιες εξετάσεις του Τμήματος Επιστήμης και Τέχνης. Οι εξεταστές του ήταν Βασιλικοί Μηχανικοί, εργάτες οικοδομών οι οποίοι έδωσαν την αντιμαχόμενη εικόνα της επιστήμης με τη βαθύτερη στρατιωτική αύρα της θεολογίας.
Η εκτόξευση της δημοτικότητας και η μεγαλειώδης επινόηση
Η δημοτικότητά του αυξήθηκε με πολιτική του επιρροή και οι συνομιλίες του ήταν πρωτοποριακές. Η πρόκληση του λόγου σε συνδυασμό με την όμορφη εμφάνιση ξεσήκωναν τεράστια πλήθη. Η αμερικανική περιοδεία του το 1876, στην οποία έδωσε ομιλίες για την καταγωγή των πτηνών δεινοσαύρων, χρηματοδοτήθηκε από έναν υποστηρικτή με 1000 και η ευρεία αποδοχή ονομάστηκε «Huxley Eikonoklasts» από τον Τύπο.
Οι δε ξεναγήσεις του οδήγησαν τα παιδιά του στο να αποκαλούν «καταφύγιο» το σπίτι.
Τα γραπτά του, δεν ήταν λιγότερο δημοφιλή. Περνούσε τους αναγνώστες μέσα από σήραγγες χρόνου στους εξωτικούς κόσμους του παρελθόντος. Το Fortnightly Review, ένα δοκίμιο για το πρωτόπλασμα, βγήκε σε επτά εκδόσεις το 1869, ενώ τα πολυάριθμα εισαγωγικά του εγχειρίδια έγιναν δεκτά.
Η τεράστια δραστηριότητα σε τόσα πολλά μέτωπα οδήγησε σε συνεχείς καταστροφές και επανόδους σε Αίγυπτο, Γερμανία, Ιταλία και Γαλλία.
Επιπλέον, η αμοιβή του δεν επαρκούσε ποτέ, καθώς χρηματοδότησε τα παιδιά του απένταρου αδελφού του και της εθισμένης αδερφής του. Και όσο περισσότερο διατήρησε τις οικογενειακές αξίες και αρνούταν ότι ο σκεπτικισμός και ο εξελικτισμός οδήγησαν στην ακολασία, τόσο περισσότερο ανησυχούσε για σκάνδαλα που επεσκίαζαν τις σχέσεις του.
Το 1869 επινόησε τη λέξη αγνωστικισμός, που σημαίνει ότι κανείς δεν μπορούσε να ξέρει τίποτα για την απόλυτη πραγματικότητα, είτε πνευματικής είτε υλικής φύσεως.
Γι ‘αυτόν, η ηθική δεν στηριζόταν στην απαγγελία θρησκειών αλλά στη στάθμιση των αποδεικτικών στοιχείων για γεγονότα, ήταν μια αμφιβολία που έδωσε στους νέους επαγγελματίες την παλιά δύναμη των ιερέων και για αυτού του τύπου τις δηλώσεις ονομαζόταν Pope Huxley.
Η έρευνά του, εν τω μεταξύ, επηρεάστηκε όλο και περισσότερο από την εξέλιξη και έγραψε το τμήμα για την εξέλιξη της βιολογίας στο το άρθρο Evolution για την ένατη έκδοση της Encyclopædia Britannica που δημοσιεύθηκε το 1878.
Τα τελευταία χρόνια
Ο ριζοσπαστικός υπουργός Εσωτερικών αποφάσισε να κάνει τον Huxley επιθεωρητή της αλιείας το 1881 και η αμοιβή του τελικά αυξήθηκε, μαζί με τις πιέσεις.
Ένα δυνατό χτύπημα της μοίρας έζησε όταν η ταλαντούχα κόρη του Marian τρελάθηκε το 1882 και υπό τη φροντίδα του διάσημου νευρολόγου Jean-Martin Charcot μεταφέρθηκε στο Παρίσι όπου και πέθανε το 1887. Ο υπερβολικά απασχολημένος Huxley, απογοητευμένος και μη μπορώντας να διαχειριστεί την κατάσταση, παραιτήθηκε το 1885 από καθηγητής στη Normal School of Science και την προεδρία της Βασιλικής Εταιρείας.
Του απονεμήθηκε κρατική σύνταξη ύψους 1.200 λιρών ετησίως από τον πρωθυπουργό William Ewart Gladstone, παρόλο που ο Huxley είχε εναντιωθεί στην πολιτική του.
Θρηνώντας για την κόρη του, ο Huxley στο The Struggle for Existence in Human Society υιοθέτησε έναν πικρό κοινωνικό Δαρβινισμό – έναν όρο που θα καθιερώθηκε περίπου το 1890. Αποδεχόμενος την πεποίθηση του Darwin ότι ο υπερπληθυσμός ήταν ο κανόνας, ο Huxley υποστήριξε ότι ο αναπόφευκτος αγώνας και ο θάνατος υπονόμευαν κάθε πιθανότητα σοσιαλιστικής συνεργασίας, η οποία επέστρεψε στη διαμάχη μετά τη σοσιαλιστική αναβίωση του 1886.
Επίσης εθνικοποίησε τον αγώνα του Darwin. Είδε τις βιομηχανικές δυνάμεις να ανταγωνίζονται, καθιστώντας υποχρεωτική την κατάρτιση του εργατικού δυναμικού για να κερδίσουν την οικονομική μάχη.
Η τελευταία του μεγάλη ομιλία ήταν για την «Εξέλιξη και Ηθική» στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης το 1893.
Ώριμος πια, 6 χρόνια μετά το θάνατο της Marian, ο Huxley χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να αποσπάσει την καλοήθη ανθρώπινη ηθική από τον φυσικό ανταγωνισμό:
“Ο πόλεμος του Darwin μεταξύ ζώων ή βιομηχανικών εθνών δεν είχε θέση στην προσωπική μας ζωή. Η κοινωνία μεγαλώνει καθώς συγκρατούμε αυτά τα αντικοινωνικά ένστικτα των ζώων και προχωρά μέσω της επιλογής ατόμων που είναι ηθικά τα καλύτερα, παρά φυσικά τα καλύτερα.”
Υποφέροντας από πλευρίτιδα και καρδιακές παθήσεις μετακόμισε στο Eastbourne το 1890.
Ο Huxley ήταν πλέον ένας πρεσβύτερος πολιτικός της επιστήμης και οι κάποτε ριζοσπαστικές του ιδέες έγιναν τα θεμέλια του νέου κατεστημένου, τα επιστημονικά επαγγέλματα άρχισαν να συσσωρεύουν δύναμη, ο αγνωστικισμός εξομοιώθηκε με τον μη σεκταριστισμό και ο εθνικός Δαρβινισμός του έστρεψε την επιστήμη ενάντια στον σοσιαλισμό και έκανε τον νατουραλισμό συνώνυμο με τον πατριωτισμό.
Ήταν αυτός ο Huxley, τόσο ένας ενωτικός και εθνικιστής όσο ένας λαμπρός προπαγανδιστής της επιστήμης, ο οποίος διορίστηκε στο Privy Council από τον πρωθυπουργό Robert Cecil, τρίτος μαρκήσιος του Salisbury, το 1892.
Ήταν επίσης πατριάρχης μιας πνευματικής δυναστείας. Ο γιος του Leonard ήταν εξέχων εκδότης και 3 από τα εγγόνια του απέκτησαν τη δική τους φήμη: ο Julian και ο Andrew ως βιολόγοι και ο Aldous ως συγγραφέας.
Ο αξιότιμος Huxleyπέθανε από καρδιακή προσβολή στις 29 Ιουνίου 1895 και θάφτηκε στις 4 Ιουλίου 1895, δίπλα στο μικροσκοπικό γιο του Noel στο νεκροταφείο του St. Marylebone, στο Finchley, στο βόρειο Λονδίνο, με την κηδεία του να παρακολουθείται από την ελίτ των μεγαλύτερων βικτοριανών επιστημόνων.
Ο μεγάλος Βρετανός βιολόγος, εκπαιδευτικός και επινοητής του αγνωστικισμού, με τις ριζοσπαστικές του ιδέες, τον προκλητικό του λόγο και την ένθερμη υποστήριξη στο έργο των επιστημόνων κατόρθωσε να αναδείξει τη σημασία της θέσης των επιστημονικών έργων στην σύγχρονη κοινωνία και του αποδόθηκε το παρατσούκλι «μπουλντόγκ του Δαρβίνου» λόγω της στάσης του.
Οι αγώνες του άνοιξαν τον δρόμο στην εξέλιξη της κοινωνίας και των επιστημών αφού δόθηκε έμφαση στο έργο των ανθρώπων και όχι στην προέλευσή τους, μιας κι εκείνη την εποχή αναγνώριση είχαν μόνο οι απόγονοι ευγενών και πλουσίων οικογενειών.
Η ζωή και το έργο του συνέβαλαν στην διάνοιξη νέων οριζόντων τόσο στην βιολογία και την εκπαίδευση όσο και σε φιλοσοφικό και θρησκευτικό επίπεδο, φανερώνοντας την πολύπλευρη επιρροή των μελετών της επιστήμης στην ανάπτυξη της κοινωνικής ταυτότητας.
