Το 1816 χαρακτηρίστηκε ως το “έτος χωρίς καλοκαίρι” λόγω των ισχυρών κλιματικών ανωμαλιών που υπήρξαν μετά την έκρηξη του ηφαιστειακού όρους Ταμπόρα στην Ινδονησία τον Απρίλιο του 1815. Πρόκειται για την μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη στην καταγεγραμμένη ιστορία, που έφερε ως συνέπεια έναν παγκόσμιο ηφαιστειακό χειμώνα και τεράστιες κοινωνικές αλλαγές.
_________________________________
Το χρονικό της μεγαλύτερης ηφαιστειακής έκρηξης
Το ενεργό ηφαιστειακό όρος Tambora βρίσκεται στο νησί Sumbawa της Ινδονησίας και παλιότερα αποτελούσε την υψηλότερη κορυφή του αρχιπελάγους της.
Από το 1812 ο κρατήρας του άρχισε να ενεργοποιείται έντονα και περισσότερο από ποτέ καταλήγοντας το 1815 στην πιο καταστροφική ηφαιστειακή έκρηξη της παγκόσμιας ιστορίας.
Ο θάλαμος μάγματος που γέμιζε επί δεκαετίες μέσα στο βουνό έφερε την πρώτη έκρηξη μέτριου μεγέθους στις 5 Απριλίου του 1815. Ακολούθησαν πολλές μικρές εκρήξεις που ακούστηκαν πάνω από 1.200 χιλιόμετρα μακρυά. Το επόμενο πρωί άρχισε να πέφτει ηφαιστειακή τέφρα και μέχρι το απόγευμα το βουνό είχε γίνει μια ρέουσα μάζα υγρού πυρός. Κομμάτια ελαφρόπετρας και τέφρας άρχισαν να πέφτουν σαν βροχή στο νησί και σύντομα, στις 10 Απριλίου, η μάζα της έκρηξης πάνω από το βουνό κατέρρευσε.
Πυρωμένα ποτάμια λάβας απλώθηκαν προς τη θάλασσα σε όλες τις πλευρές της χερσονήσου αφανίζοντας κυριολεκτικά τις κοντινές κατοικημένες κοινότητες. Οι εκρήξεις συνεχίστηκαν μέχρι την επόμενη μέρα, ακολούθησε τσουνάμι, ενώ βροχή αναμειγμένη με τέφρα έπεφτε στο νησί μέχρι και τις 17 Απριλίου. Μικροεκρήξεις, εκπομπές καπνού και μετασεισμοί συνεχίστηκαν μέχρι και τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η έκρηξη του Ταμπόρα είχε δείκτη ηφαιστειακής εκρηκτικότητας ίσο με 7 (με μέγιστο της κλίμακας το 8) εκτοξεύοντας τέφρα σε απόσταση τουλάχιστον 1.300 χιλιομέτρων και ακούστηκε μέχρι και 2.600 χιλιόμετρα μακρυά. Η ισχύς της ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτή της έκρηξης του ηφαιστείου Κρακατόα της Ινδονησίας το 1883 και έφτασε τα μεγέθη της καταστροφικής Μινωικής έκρηξης του 16ου αιώνα π.Χ., που ως τότε θεωρούταν η μεγαλύτερη της γνωστής ιστορίας.
Ο ακριβής αριθμός των θανάτων εμφανίζεται διαφορετικός από πηγές ξεχωριστών ερευνητών, υπολογίζεται όμως σε κάθε περίπτωση ότι έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον 70.000 άνθρωποι. Περίπου 12.000 από αυτούς σκοτώθηκαν άμεσα από την έκρηξη, ενώ οι περισσότεροι πέθαναν από την πείνα και τις ασθένειες που ακολούθησαν, αφού η αγροτική παραγωγικότητα της περιοχής είχε καταστραφεί ολοσχερώς.
Παγκόσμιες συνέπειες και το “έτος χωρίς καλοκαίρι”
Η έκρηξη του 1815 απελευθέρωσε ως και 120 εκατομμύρια τόνους θείου στην στρατόσφαιρα προκαλώντας μια παγκόσμια κλιματική ανωμαλία, που περιελάμβανε το γνωστό φαινόμενο του “ηφαιστειακού χειμώνα”. Κυρίως οι περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου υπέστησαν ακραίες καιρικές συνθήκες και οι μέσες θερμοκρασίες παγκοσμίως μειώθηκαν περίπου από 0,4 έως 0,7°C.
Οι γεωργικές καλλιέργειες όλου του κόσμου υπέστησαν σημαντικές καταστροφές και πολλά ζώα πέθαναν στο μεγαλύτερο μέρος των βορειοαμερικανικών και ευρωπαϊκών περιοχών. Το καλοκαίρι του 1816 χιόνισε σε διάφορες περιοχές της Βόρειας Αμερικής, ενώ και στην Ευρώπη σημειώθηκαν έντονες βροχοπτώσεις και χαμηλές θερμοκρασίες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Κάπως έτσι το 1816 έμεινε γνωστό ως το “έτος χωρίς καλοκαίρι” και μάλιστα υπήρξε και το δεύτερο ψυχρότερο έτος γενικότερα μετά το 1400. Ολόκληρη η δεκαετία του 1810 επηρεάστηκε σημειώνοντας αρκετά δροσερές θερμοκρασίες, πάγωμα ποταμών, πλημμύρες και απανωτά προβλήματα στις καλλιέργειες.
Η έλλειψη πρώτων υλών και η δραματική αύξηση στις τιμές των σιτηρών το 1817, τα προσφυγικά κύματα και οι λεηλασίες περιουσιών λόγω πείνας συμπλήρωσαν τον χάρτη του χειρότερου λιμού του 19ου αιώνα.
Σημαντικότερη ίσως επίπτωση της κλιματικής αναταραχής ήταν οι επιδημίες τύφου και χολέρας, που έπληξαν τους πεινασμένους πληθυσμούς κυρίως της Ευρώπης και Μεσογείου από το 1816 ως το 1819 με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
Πομπηία της Ανατολής
Το καλοκαίρι του 2004 μια ομάδα αρχαιολόγων και επιστημόνων, που έκαναν ανασκαφές στην περιοχή με επικεφαλής τον Ισλανδό ερευνητή Haraldur Sigurdsson, ανακάλυψαν έναν ολόκληρο πολιτισμό ανέπαφο και θαμμένο κάτω από 3 μέτρα κοιτασμάτων ελαφρόπετρας και τέφρας.
Ολόκληρος οικισμός με απανθρακωμένους ανθρώπους και σπίτια γεμάτα αντικείμενα αποκαλύφθηκαν σε ακτίνα 25 χιλιομέτρων δυτικά της καλντέρας. Ο Sigurdsson ονόμασε το μέρος “Πομπηία της Ανατολής”.
Τα διάφορα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν, όπως χάλκινα είδη και κομψά διακοσμημένες πορσελάνες, αποτέλεσαν απόδειξη πως οι τότε κάτοικοι είχαν αναπτύξει σημαντικά το εμπόριο και διέθεταν ένα έδαφος εξαιρετικά παραγωγικό.
Οι άνθρωποι του νησιού Sumbawa ήταν γνωστοί στις ανατολικές Ινδίες για τα άλογά τους, το μέλι, το ξύλο σαππάνης (για παραγωγή κόκκινου χρώματος) και το σανδαλόξυλο.
Μετά την έκρηξη του 1815 το μέρος άρχισε να κατοικείται ξανά από τα μέσα του 19ου αιώνα με μικρούς πληθυσμούς από διάφορες εθνικές ομάδες. Τον 20ο αιώνα κυριάρχησαν στο νησί οι Ολλανδοί μειώνοντας την εξουσία των Σουλτανάτων.
Πως συνδέεται ο Λόρδος Βύρων με την έμπνευση της Mary Shelley για την δημιουργία του Frankestein, αλλά και των πρώτων ιστοριών με βαμπίρ; Πως η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη της ιστορίας και το “έτος χωρίς καλοκαίρι” ενέπνευσαν μερικά από τα πιο σκοτεινά και διαχρονικά αριστουργήματα στον χώρο της τέχνης; (Διαβάστε περισσότερα…)