Ένα γεγονός αρκετά άγνωστο στο ευρύ κοινό, αλλά ανεξίτηλο στις μαύρες σελίδες της ιστορίας της Ελλάδας είναι η Σφαγή των Κερδυλλίων, που άνοιξε το κεφάλαιο μιας μακράς σειράς φρικαλεοτήτων των Γερμανών στη χώρα μας.
Τα μακεδονικά χωριά Άνω και Κάτω Κερδύλλια Σερρών ισοπεδώθηκαν από τις ναζιστικές δυνάμεις στις 17 Οκτωβρίου του 1941 βιώνοντας και την πρώτη μαζική εκτέλεση σε κατεχόμενη περιοχή κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πρόφαση των Γερμανών για την επίθεση στα χωριά, όπως και γινόταν συνήθως, ήταν τα αντίποινα για ανάμειξή τους σε επαναστατικές κινήσεις και στήριξη των ανταρτών.
Νεοσύστατες τότε ομάδες ανταρτών, όπως η Οδυσσέας Ανδρούτσος, άρχισαν να δρουν στην περιοχή Νιγρίτας Σερρών τραβώντας την προσοχή των Γερμανών προς τα εκεί. Εκείνη την περίοδο προέβησαν σε επιθέσεις σε σταθμούς της χωροφυλακής, τους οποίους αφόπλισαν. Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν σκληρές ανακρίσεις στα χωριά για να βρουν τους δράστες, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Η στοχοποίηση των Κερδυλίων που κατέληξε στην σφαγή τους έγινε ουσιαστικά με μια προδοσία εκ των έσω.
Στις 10 Οκτωβρίου του 1941, ο κάτοικος των Κάτω Κερδυλίων, Δημήτρης Κίκηρας, επιδίωξε να ληστέψει τον καλόγερο Γρηγόριο Καρακαλινό στο μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου λίγο έξω από το χωριό. Η ιστορία λέει πως χρωστούσε χρήματα σε αντάρτες, τα οποία είχε καταχραστεί και τον απειλούσαν να τα επιστρέψει.
Τελικά κατέληξε να σκοτώνει τον βοηθό του καλόγερου, ενώ και ο ίδιος τραυματίστηκε πριν διαφύγει. Ο καλόγερος ειδοποίησε την αστυνομία για την δολοφονία και τη ληστεία και σύντομα ο Κίκηρας συνελήφθη στο σπίτι ενός γιατρού στην Ευκαρπία.
Κατά την ανάκρισή του και χωρίς ενδοιασμούς, αποκάλυψε στους Γερμανούς τα ονόματα των ανταρτών από τα χωριά Άνω και Κάτω Κερδύλια, καθώς και τους κατοίκους που τους βοηθούσαν.
Ακολούθησε έφοδος των Γερμανών στα χωριά και διεξοδική έρευνα, στις 12 Οκτωβρίου, ώστε να βρεθούν τα άτομα που είχε κατονομάσει ο Κίκηρας. Οι αντάρτες όμως δεν βρέθηκαν. Η Βέρμαχτ προχώρησε σε μερικές συλλήψεις και πυρπολήσεις σπιτιών, ενώ εκτέλεσε και τον Κωνσταντίνο Ψαρρά προειδοποιώντας τους κατοίκους πως κάθε βοήθεια προς τους αντάρτες θα σήμαινε πλέον το τέλος τους.
Φοβισμένοι οι κάτοικοι και για να προστατέψουν τα χωριά τους από τα αντίποινα, αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια επιτροπή, η οποία υπέβαλε αίτηση στην γερμανική διοίκηση Θεσσαλονίκης για αποστολή ελληνικής ή γερμανικής χωροφυλακής, που θα τους βοηθούσε “ίνα ούτω εξοντώσωμεν τους ληστοσυμμορίτας και ησυχάση η επαρχία μας”.
Ήταν όμως ήδη αργά, καθώς οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει τις κινήσεις τους.
Στις 16 Οκτωβρίου του 1941 ξεκίνησαν επιδρομή στα χωριά Ζερβοχώρι, Σιτοχώρι και Δάφνη καταστρέφοντας 20 σπίτια και αχυρώνες. Εκτέλεσαν επίσης δύο κατοίκους για κατοχή όπλων.
Ξημερώματα της 17ης Οκτωβρίου δύναμη 250 αντρών της Βέρμαχτ με επικεφαλής τους λοχαγούς Βέντλερ και Σράινερ ξεκίνησαν από τον Σταυρό Θεσσαλονίκης για τα Κερδύλια. Άφησαν τα αυτοκίνητά τους λίγο πιο έξω από τα χωριά και σύντομα τα περικύκλωσαν από τις θέσεις Στρόβολο και Λειβαδιά.
Η προσπάθεια αιφνιδιασμού των κατοίκων πέτυχε και σχεδόν όλο το σύνολό τους συνελήφθη. Η αλήθεια είναι βέβαια πως δεν υπήρξαν προσπάθειες απόδρασης, αφού οι κάτοικοι δεν είχαν πάρει στα σοβαρά τις απειλές των Γερμανών, ούτε γνώριζαν από ανάλογα περιστατικά.
Οι Γερμανοί στρατιώτες συγκέντρωσαν όλους τους άντρες των χωριών από 15 ως 60 χρονών και τους εκτέλεσαν μαζικά εν ψυχρώ. Στη συνέχεια πυρπόλησαν και τα δύο χωριά καταστρέφοντάς τα ολοσχερώς.
Από την εκτέλεση εξαιρέθηκαν μόνο περίπου 17 ηλικιωμένοι, μεταξύ των οποίων ο ιερέας, ο δάσκαλος και ο δασοφύλακας. Οι γυναίκες και τα παιδιά είχαν αφεθεί να φύγουν νωρίτερα προς το Καστρί χωρίς να γνωρίζουν τι συμβαίνει.
Τα μόνα κτίρια που έμειναν όρθια να θυμίζουν την ύπαρξη των δύο μαρτυρικών χωριών ήταν οι εκκλησίες τους, Άγιοι Θεόδωροι, Άγιος Γεώργιος και Άγιοι Ανάργυροι.
Σύμφωνα με τα μεταπολεμικά αρχεία, ο αριθμός των εκτελεσθέντων αντρών ήταν τουλάχιστον 214 άτομα, ενώ στην έκθεση του Ελληνικού Εθνικού Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου αναφέρεται ότι οι νεκροί ήταν 222. Ο Γιάννης Παπασυμεών στο βιβλίο του για την καταστροφή των Κερδυλίων παρουσιάζει μια κατάσταση 230 ατόμων μαζί με κάποιους ετεροδημότες.
Τα παλιά Κερδύλια δεν κατοικήθηκαν ποτέ ξανά από τότε. 5 χιλιόμετρα νοτιότερα από την ματωμένη, ιστορική περιοχή βρίσκεται σήμερα το χωριό Νέα Κερδύλια, που δημιουργήθηκε ως κοινότητα το 1951.
Στα σημεία της εκτελέσης έχουν χτιστεί δύο ομαδικοί τάφοι με τα οστά των νεκρών, ενώ το 1978 δημιουργήθηκε και ένα κεντρικό μνημείο με τα ονόματα όλων των πεσόντων και έναν μεγάλο διπλό σταυρό.
Η Σφαγή των Κερδυλίων αναγνωρίστηκε από το Ελληνικό Κράτος το 1998 με το Προεδρικό Διάταγμα και η κοινότητα ταξινομήθηκε στα μαρτυρικά χωριά.
Το ολοκαύτωμα των Κερδυλίων ήταν η πρώτη ομαδική εκτέλεση αμάχων από τα στρατεύματα κατοχής κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
