“Το γεγονός πως ο άνθρωπος γνωρίζει το καλό και το κακό, αποδεικνύει την ανωτερότητα της σκέψης του σε σχέση με τα ζώα. Το γεγονός πως παρ’ όλα αυτά, κάνει το κακό, αποδεικνύει την ηθική κατωτερότητα σε σχέση με τα ζώα.”
Ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος, Mark Twain, έγινε παγκοσμίως γνωστός ως ο λογοτεχνικός πατέρας των Τομ Σόγιερ και Χάκλμπερι Φιν, καθώς επίσης και για το αστείρευτο χιούμορ του, τις κοινωνικές του επικρίσεις και τα αποφθέγματά του.
_____________________________________
Από το τυπογραφείο στα ποταμόπλοια
Ο Mark Twain γεννήθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1835 στο Μιζούρι των ΗΠΑ και το πραγματικό του όνομα ήταν Samuel Langhorne Clemens. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής του ηλικίας στην πόλη Hannibal δίπλα στο ποταμό Μισισιπή, από όπου εμπνεύστηκε για να δημιουργήσει κάποια από τα διασημότερα έργα του, όπως τις “Περιπέτειες του Tom Sawyer” και του Huckleberry Finn.
Όταν ήταν 11 ετών, ο Twain έχασε τον πατέρα του από πνευμονία και η πολύτεκνη οικογένεια του βρέθηκε σε οικονομική δυσχέρεια και φορτωμένη με αρκετά χρέη. Έτσι, από το 1848 ο έφηβος Mark Twain εγκατέλειψε το σχολείο και άρχισε να εργάζεται για τα προς το ζην. Ξεκίνησε ως μαθητευόμενος τυπογράφος, ενώ το 1851 άρχισε να δημοσιεύει κείμενα και χιουμοριστικά σκίτσα στην εφημερίδα Hannibal Journal, που είχε ανοίξει ο αδερφός του.
Τα επόμενα χρόνια βρήκαν τον Twain να δουλεύει ως τυπογράφος στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια και άλλες περιοχές των ΗΠΑ, ενώ έγινε και μέλος της νεοσύστατης Διεθνούς Τυπογραφικής Ένωσης.
Περνούσε τον βραδινό ελεύθερο χρόνο του διαβάζοντας σε δημόσιες βιβλιοθήκες αναπληρώνοντας ουσιαστικά όσα δεν πρόλαβε να μάθει στο σχολείο και περισσότερα.
Μετά από κάποια χρόνια άφησε την τυπογραφία και έγινε οδηγός ποταμόπλοιου, ένα επάγγελμα που για τα δεδομένα της εποχής πληρωνόταν και αρκετά καλά.
Ταξιδεύοντας με τα ποταμόπλοια ο Mark Twain μελέτησε εκτενώς τη μορφολογία του ποταμού Μισισιπή, τα ρεύματα, τα κανάλια, τους υφάλους και τους επικίνδυνους βράχους κατά μήκους του. Στο τιμόνι των ατμόπλοιων λέγεται ότι απέκτησε και το ψευδώνυμό του “Mark Twain”, ορολογία που χρησιμοποιούσαν στο πλήρωμα για να ειδοποιήσουν ότι βρίσκονται σε επικίνδυνα ρηχά νερά.
Τον Ιούνιο του 1858 ένα δυσάρεστο συμβάν συντάραξε τον Twain και σημάδεψε την εμπειρία του στα ποταμόπλοια, καθώς και τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα. Ο μικρότερος αδερφός του, Henry, τον οποίο είχε πάρει πρόσφατα μαζί του στη δουλειά, έχασε άδοξα τη ζωή του όταν εξερράγη ο λέβητας του ατμόπλοιου.
Ο Twain ισχυρίστηκε ότι είχε προβλέψει τον θάνατο του αδερφού του σε ένα όνειρο που είδε περίπου ένα μήνα νωρίτερα. Το γεγονός ενέπνευσε το ενδιαφέρον του για την παραψυχολογία και σύντομα έγινε ένα από τα αρχικά μέλη της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών. Ίσως ένα μέρος αυτού του ενδιαφέροντός του να έγκειται στο γεγονός ότι δεν σταμάτησε ποτέ να νιώθει ένοχος για τον θάνατο του αδερφού του.
Το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου το 1861 περιόρισε τις εμπορικές δραστηριότητες στον Μισισιπή και σύντομα ο Twain εγκατέλειψε οριστικά τη δουλειά στα ποταμόπλοια. Προς αναζήτηση νέου επαγγελματικού δρόμου επέστρεψε στα δυτικά και συνεργάστηκε με τον αδερφό του Orion ως γραμματέας του κυβερνήτη της Νεβάδα. Δοκίμασε την τύχη του και ως ανθρακωρύχος στα ορυχεία εξόρυξης αργύρου της Virginia, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία.
Συγγραφικές επιτυχίες και λογοκρισία
Ο Mark Twain ήταν πλέον στα 30 του χρόνια όταν άρχισε να ασχολείται αποκλειστικά με τη συγγραφή. Αδιαμφισβήτητα όμως οι εναλλαγές επαγγελμάτων και τόπων διαμονής τα προηγούμενα χρόνια του πρόσφεραν σημαντικές εμπειρίες και γνώσεις και ενέπνευσαν σε μεγάλο βαθμό τα έργα του.
Αφού απέρριψε τα ανθρακωρυχεία, άρχισε να εργάζεται στη εφημερίδα Territorial Enterprise της Virginia μαζί με τον φίλο του και συγγραφέα Dan DeQuille. Αρχικά έγραφε κυρίως ταξιδιωτικά και χιουμοριστικά άρθρα, όμως η κλίση του προς τη γραπτή έκφραση δεν περνούσε απαρατήρητη και σύντομα κείμενά του φιλοξενήθηκαν και σε διάφορες άλλες εφημερίδες.
Η πρώτη του συγγραφική επιτυχία ήρθε τον Νοέμβριο του 1865, όταν κυκλοφόρησε το χιουμοριστικό διήγημα “The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County”. Το έργο γνώρισε μεγάλη απήχηση και ο γνωστός ποιητής και εκδότης James Russell Lowell το χαρακτήρισε ως “το καλύτερο δείγμα χιουμοριστικής λογοτεχνίας στην Αμερική”.
Τον επόμενο χρόνο ο Twain ταξίδεψε στα νησιά της σημερινής Χαβάης με την ιδιότητα του δημοσιογράφου εκ μέρους της εφημερίδας Sacramento Union. Τα ταξιδιωτικά κείμενα και ρεπορτάζ που έγραψε τότε γνώρισαν αρκετή επιτυχία και επιστρέφοντας άρχισε να παραχωρεί και διαλέξεις, πράγμα στο οποίο αποδείχθηκε εξίσου ικανός.
Ακολούθησαν χρηματοδοτούμενα ταξίδια σε Μεσόγειο, Ευρώπη και Μέση Ανατολή, που έφεραν περισσότερα αξιόλογα άρθρα, τα οποία με τη σειρά τους αποτέλεσαν τη βάση για το πρώτο βιβλίο του Twain, “The Innocents Abroad”, που δημοσιεύτηκε το 1869.
Στο βιβλίο αυτό περιέχεται και η πραγματική περιπέτεια του Mark Twain στην Αθήνα και τα ελληνικά νησιά τον Αύγουστο του 1867. Εκείνος και η ομάδα του αγκυροβόλησαν στο λιμάνι του Πειραιά και με διαταγή των ελληνικών αρχών έπρεπε να μείνουν 10 μέρες σε καραντίνα πριν αποβιβαστούν, λόγω του ότι έρχονταν από την Ανατολή. Ανυπόμονοι όμως, έσπασαν την καραντίνα και βγήκαν κρυφά από το πλοίο για να επισκεφτούν την Ακρόπολη.
Ουσιαστικά ο Mark Twain υπήρξε αυτό που σήμερα λέμε “travel blogger” πολλές δεκαετίες πριν αυτό γίνει μόδα με τα σημερινά τεχνολογικά και επικοινωνιακά μέσα. Και ο Twain το έκανε με εξαιρετική επιτυχία, αφού το ταλέντο του στην αφήγηση, υποβοηθούμενο από το μοναδικό του χιούμορ, ήταν αδιαμφισβήτητο.
Τα μη-μυθοπλαστικά βιβλία του “Roughing It” (1872), “A Tramp Abroad” (1880), “Life on the Mississippi” (1883) είναι κάποια από τα σημαντικά συγγραφικά του δείγματα ταξιδιωτικού και σχεδόν αυτοβιογραφικού περιεχομένου.
Ξεκινώντας από μια “ελαφριά” χιουμοριστική γραφή, ο Twain σύντομα κατέληξε να γράφει χρονογραφήματα της ματαιόδοξης και πιο σκοτεινής πλευράς της κοινωνίας με διηγήματα και σύντομες ιστορίες που συνδύαζαν κοινωνική κριτική με μια σατυρική διάθεση και έναν στιβαρό τρόπο αφήγησης.
Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο και περίφημο μυθιστόρημά του “The Adventures of Tom Sawyer” (“Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ”) του 1876, που θεωρείται ένα από τα διαχρονικά αριστουργήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας και ήταν και ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα που γράφτηκαν σε γραφομηχανή.
Η ιστορία του μικρού Τομ Σόγιερ διαδραματίζεται στην φανταστική πόλη St. Petersburg, την οποία ο Mark Twain εμπνεύστηκε από την πόλη Hannibal του Μιζούρι δίπλα στον ποταμό Μισισιπή, όπου είχε μεγαλώσει. Μαζί με τον πρωταγωνιστή ήρωα εμφανίζεται και ο φίλος του Χάκλμπερι Φιν, ο οποίος μερικά χρόνια αργότερα θα γίνει πρωταγωνιστής του επόμενου μυθιστορήματος του Twain.
Το 1884, λοιπόν, κυκλοφόρησε ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Mark Twain, το μυθιστόρημα “Adventures of Huckleberry Finn” (“Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν”).
Αυτό το βιβλίο του τον έφερε περισσότερο από ποτέ αντιμέτωπο με έντονη κριτική και λογοκρισία.
Οι περιπέτειες του νεαρού φτωχού φυγά, Χακ Φιν, που εγκαταλείπει το σπίτι του και τον βίαιο πατέρα του περιγράφονται με μια “χοντροκομμένη”, προφορικού τύπου γλώσσα, που επικρίθηκε ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια έκδοσής του, κυρίως λόγω των φυλετικών στερεοτύπων που περιείχε, καθώς και της συχνής χρήσης της λέξης “nigger” (“αράπης” με υποτιμητική διάθεση).
Παρόλο που το εν λόγω έργο αποτελεί στην ουσία μια αντιρατσιστική κοινωνική σάτιρα, λογοκρίθηκε έντονα διχάζοντας για πολλά χρόνια την κοινή γνώμη και απαγορεύτηκε από την διδακτική ύλη ορισμένων αμερικανικών σχολείων. Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετώπισαν κατά καιρούς και άλλα έργα του Mark Twain για διάφορους λόγους.
Εξίσου σημαντικά έργα του, που παραμένουν αγαπητά μέχρι σήμερα, είναι επίσης “Ο πρίγκιπας και ο φτωχός” (“The Prince and the Pauper”, 1881) και “Ένας Γιάνκης του Κονέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου” (“A Connecticut Yankee in King Arthur’s Court”, 1889). Εξίσου αξιοσημείωτες είναι και οι συλλογές σύντομων διηγημάτων, όπως “Mark Twain’s Library of Humor” (1888) ή “The £1,000,000 Bank Note and Other New Stories” (1893), που απεικονίζουν χαρακτηριστικές συγγραφικές περιόδους και πηγές έμπνευσης του Mark Twain.
Παρά τις χρόνιες προσπάθειες διάφορων μελετητών, έχει αποδειχθεί σχεδόν αδύνατο να καταγραφεί ολόκληρη η βιβλιογραφία του πολυγραφότατου συγγραφέα. Μεγάλο μέρος των κειμένων του είχε δημοσιευτεί σε κάθε λογής εφημερίδες με διάφορα ψευδώνυμα ή και πολλές από τις περίφημες διαλέξεις του δεν καταγράφηκαν ποτέ σε αρχείο. Μέχρι και τα τελευταία χρόνια ερευνητές ανακαλύπτουν ξανά διάφορες δημοσιεύσεις έργων του Mark Twain εμπλουτίζοντας εκ νέου τον πλούσιο κατάλογο της εργογραφίας του.
“Κάθε φορά που βρίσκεσαι στην πλευρά της πλειοψηφίας, είναι η στιγμή που πρέπει να σταθείς να συλλογιστείς και να αναδιαμορφωθείς.”
Οικογένεια και προσωπική ζωή
Ο Mark Twain γνώρισε το 1868 την μέλλουσα γυναίκα του Olivia Langdon, με την οποία παντρεύτηκαν δύο χρόνια αργότερα, παρά την αρχική διαφωνία του πατέρα της. Απέκτησαν τρεις κόρες και έναν γιο, που όμως πέθανε λόγω σοβαρής αναπνευστικής λοίμωξης σε ηλικία 19 μηνών.
Για περίπου 20 χρόνια η οικογένεια έζησε στο Hartford του Connecticut, όπου ο Twain έγραψε και τα περισσότερα από τα διάσημα μυθιστορήματά του.
Παρόλο που τα έργα και οι διαλέξεις του εξασφάλιζαν στην οικογένεια σημαντικά οικονομικά κέρδη, ο Twain προέβη σε κάποιες άστοχες επενδύσεις, που δεν άργησαν να τον φέρουν στα όρια της χρεωκοπίας.
Εξαιτίας αυτού αποφάσισε το 1891 να μετακομίσει με την οικογένειά του στην Ευρώπη και για να ισορροπήσει ξανά την οικονομική του κατάσταση άρχισε να ταξιδεύει σε διάφορα μέρη κάνοντας διαλέξεις, αλλά και γράφοντας κριτικές για λογοτεχνικά έργα σε εφημερίδες. Υπήρξε ένας καυστικά ειλικρινής κριτικός μη διστάζοντας να “επιτεθεί” συγγραφικά και σε έργα αξιομνημόνευτων συγγραφέων, όπως του George Eliot, της Jane Austen ή του Robert Louis Stevenson.
Το 1896 η κόρη του Susy πέθανε από μηνιγγίτιδα, γεγονός που έφερε τον Twain αντιμέτωπο για πρώτη φορά με την κατάθλιψη. Το 1904 έχασε και την γυναίκα του μετά από μια σοβαρή περιπέτεια με την υγεία της και κατόπιν αποφάσισε να επιστρέψει οριστικά στη Νέα Υόρκη, όπου και έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Σε ένα ακόμα τραγικό παιχνίδι της μοίρας, το 1909 πέθανε και η κόρη του Jean, καθώς και ο κολλητός του φίλος Henry Rogers. Ο συγγραφέας βυθίστηκε στη θλίψη για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα.
Τελευταία από τις χαρές της ζωής του ήταν μια κλειστή ομάδα που είχε δημιουργήσει με νεαρά κορίτσια 10-16 ετών, με τα οποία αντάλλαζε επιστολές, έκανε συζητήσεις για βιβλία και θεατρικά έργα και τις θεωρούσε κάτι σαν αναπληρωματικές εγγονές του. Τις αποκαλούσε “Angelfish” και το δέσιμο που φαίνεται να είχε μαζί τους θεωρείται πολλές φορές παρεξηγήσιμο.
Είναι προφανές ότι ένας 70χρονος που βρίσκεται σε τόσο ιδιαίτερα στενή επαφή με ανήλικα κορίτσια μπορεί να αποτελεί μια εξαιρετικά επικίνδυνη περίπτωση, όμως κανένα γνωστό στοιχείο δεν επιβεβαιώνει ότι ο Mark Twain ήταν κάτι τέτοιο.
Ο ίδιος υποστήριζε ότι ο θάνατος της γυναίκας του και των παιδιών του διόγκωσε την επιθυμία του να αποκτήσει εγγόνια και σ’ αυτά τα νέα, όμορφα και αθώα κορίτσια έβλεπε όλη την αγνότητα που ακόμα δεν είχε καταστρέψει η κοινωνία των ενηλίκων. Φυσικά έπαιρνε και τον απόλυτο θαυμασμό και την αγάπη που έχουν την τάση να δείχνουν νεαρής ηλικίας άτομα σε δημοφιλή πρόσωπα και ταυτόχρονα την προσοχή που ένας γερασμένος και μοναχικός άνθρωπος έχει ανάγκη.
Το τέλος
Το 1909 ο συγγραφέας είχε προβλέψει ότι πρόκειται να πεθάνει όταν πλησιάσει ξανά στη γη ο κομήτης Halley, ο οποίος είχε πλησιάσει τελευταία φορά το 1835, δύο εβδομάδες μετά την γέννησή του. “Ήρθα με τον Κομήτη Halley το 1835. Θα έρθει ξανά τον επόμενο χρόνο και περιμένω να φύγω μαζί του. Θα είναι η μεγαλύτερη απογοήτευση της ζωής μου αν δεν φύγω μαζί του. Ο Παντοδύναμος έχει πει, χωρίς αμφιβολία: Τώρα εδώ είναι αυτά τα δύο απίστευτα φρικιά, ήρθαν μαζί, πρέπει να φύγουν μαζί.”
Πράγματι ο Mark Twain πέθανε από καρδιακή προσβολή στις 21 Απριλίου του 1910, μια ημέρα μετά την πλησιέστερη προσέγγιση του κομήτη Halley στη Γη, και σε ηλικία 74 ετών.
Τελευταίο έργο του συγγραφέα ήταν η αυτοβιογραφία του, την οποία υπαγόρευσε και ήταν ουσιαστικά μια συλλογή από διάσπαρτες χρονικά αναμνήσεις και ανέκδοτα. Ορισμένοι συντάκτες προσπάθησαν να κάνουν μια χρονική αναδιάταξη της βιογραφίας σε πιο συμβατική μορφή αλλοιώνοντας έτσι το ιδιαίτερο χιούμορ και τη ροή που είχε επιλέξει ο Twain.
Ο πρώτος τόμος της αυτοβιογραφίας του Αμερικανού συγγραφέα δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2010, 100 χρόνια μετά τον θάνατό του, όπως είχε ζητήσει ο ίδιος και σύντομα έγινε ένα απροσδόκητο best-seller.
__________________________________________
Ο χιουμορίστας συγγραφέας με το πλούσιο μουστάκι και τα χαρακτηριστικά λευκά κοστούμια έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους πιο εμβληματικούς λογοτέχνες μυθιστοριογράφους. Ένα πάντα ζωντανό και ανήσυχο πνεύμα με επικριτική και σατυρική διάθεση, που μέσα από τα έργα του στηλίτευσε την κοινωνική αδικία, την πολιτική και θρησκευτική υποκρισία και το απάνθρωπο καθεστώς της δουλείας, που μεσουρανούσε στην εποχή του.
“Αν δεν διαβάσεις την εφημερίδα, δεν είσαι ενημερωμένος. Αν διαβάσεις την εφημερίδα, είσαι λάθος ενημερωμένος.”