Η Ιταλίδα γιατρός και παιδαγωγός, Maria Montessori, είναι ευρέως γνωστή μέχρι σήμερα για το πρωτοπόρο εκπαιδευτικό σύστημα που εισήγαγε τον 20ο αιώνα μελετώντας διεξοδικά τα στοιχεία προσωπικότητας και συμπεριφοράς των παιδιών κάθε ηλικίας.
Έγινε η πρώτη γυναίκα γιατρός στην Ιταλία σε μια εποχή που το επάγγελμα ήταν προνόμιο μόνο των αντρών και αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της στην εξέλιξη και προώθηση της παιδαγωγικής της μεθόδου, που γνώρισε τεράστια επιτυχία παγκοσμίως.
___________________________________
Πρώτα χρόνια και σπουδές
Η Maria Tecla Artemisia Montessori γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου του 1870 στην Ανκόνα της Ιταλίας. Λόγω της δουλειάς του πατέρα της, Alessandro Montessori, που ήταν υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών, η οικογένεια αναγκάστηκε να μετακομίσει στην Φλωρεντία και κατόπιν στη Ρώμη, όταν η Maria ήταν 5 ετών.
Το 1884 και αφού τελείωσε το δημόσιο δημοτικό σχολείο, η Maria Montessori ξεκίνησε τις σπουδές της στην τεχνική σχολή Regia Scuola Tecnica Michelangelo Buonarroti, όπου διδάχθηκε Ιταλικά, μαθηματικά, ιστορία, λογιστική, γεωγραφία και φυσικές επιστήμες. Αποφοίτησε το 1886 με αξιοσημείωτα καλές επιδόσεις και την ίδια χρονιά, σε ηλικία 16 ετών, εισήχθη στην τεχνική σχολή Regio Instituto Leonardo da Vinci. Εκεί σπούδασε και πάλι Ιταλικά, μαθηματικά, ιστορία, γεωγραφία, βοτανολογία, ζωολογία, φυσικο-χημεία, καθώς και δυο ξένες γλώσσες. Ήταν γενικά μια καλή μαθήτρια, ενώ μαθήματα όπως τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες ήταν τα δυνατά της σημεία.
Οι πρώτες σκέψεις της Maria Montessori σχετικά με τις σπουδές της μετά το λύκειο ήταν να σπουδάσει μηχανολογία, ενώ τελικά αποφάσισε να ακολουθήσει την ιατρική. Σημειωτέον ότι και τα δύο αυτά επαγγέλματα ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστα για γυναίκα εκείνη την εποχή.
Προσπάθησε να εισαχθεί στο τμήμα Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης κάνοντας έκκληση στον καθηγητή Guido Baccelli, όμως απορρίφθηκε. Έτσι ξεκίνησε μαθήματα στο τμήμα Φυσικών Επιστημών και μέχρι το 1892 πήρε το πτυχίο της και τελικά κατάφερε να μπει με επιτυχία στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου το 1893.
Το γεγονός ότι ήταν γυναίκα σε έναν “χώρο αντρών” την έφερε αντιμέτωπη με αρκετά εχθρικές συμπεριφορές. Συγκεκριμένα, στο μάθημα της ανατομίας θεωρήθηκε ακατάλληλο να βρίσκεται μαζί με άντρες φοιτητές και ένα γυμνό σώμα, και έτσι εκτελούσε την ανατομία των πτωμάτων χωριστά από τους υπόλοιπους. Εκείνη την περίοδο η Maria Montessori ξεκίνησε και το κάπνισμα, ώστε να μην την ενοχλεί η μυρωδιά της φορμαλδεΰδης.
Παρά το αποθαρρυντικό περιβάλλον γύρω της, η Maria Montessori κέρδισε ένα ακαδημαϊκό βραβείο στο πρώτο έτος των σπουδών της και το 1895 κατάφερε να αναλάβει μια θέση ως βοηθός γιατρού, που της έδωσε μια χρήσιμη πρώιμη εμπειρία. Τα δύο τελευταία χρόνια των σπουδών της, άρχισε να μελετάει επίσης ψυχιατρική και παιδιατρική, που δεν άργησε να γίνει ο τομέας εξειδίκευσής της.
Οι σπουδές της στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης ολοκληρώθηκαν το 1896 και κάπως έτσι η Montessori έγινε η πρώτη γυναίκα γιατρός της Ιταλίας.
Ενδιαφέρον για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες
Μετά την αποφοίτησή από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης, η Maria Montessori ασχολήθηκε με την έρευνά της στην ψυχιατρική κλινική του Πανεπιστημίου και από τον επόμενο χρόνο άρχισε να δουλεύει εκεί ως εθελόντρια. Στα πλαίσια της δουλειάς της επισκέφτηκε διάφορα άσυλα της Ρώμης για παιδιά με διανοητικά προβλήματα, για τα οποία ανέπτυξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Μελετώντας σχετικά έργα των επιστημόνων Édouard Séguin και Jean Itard εμπνεύστηκε από τις ιδέες τους και αποφάσισε να επικεντρωθεί στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και να δημιουργήσει ένα οργανωμένο σύστημα εκπαίδευσης γι’ αυτή την κατηγορία μαθητών.
Από το 1897 η Maria Montessori είχε πλέον κυριολεκτικά αφιερωθεί στα παιδιά, που τόσο αγαπούσε. Παρακολούθησε ακαδημαϊκά μαθήματα για να ενισχύσει τις γνώσεις της στην παιδαγωγική και έγραψε διάφορα άρθρα μιλώντας για την ευθύνη της κοινωνίας απέναντι σ’ αυτά τα παιδιά, την ανάγκη δημιουργίας πρότυπων ιδρυμάτων και την ανάγκη ειδικής εκπαίδευσης των καθηγητών γι’ αυτά.
Το 1899 διορίστηκε σύμβουλος στο Εθνικό Ίδρυμα Προστασίας των Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες και ανέλαβε μια σειρά διαλέξεων σχετικά με τις ειδικές μεθόδους εκπαίδευσης που πρότεινε. Σύντομα μάλιστα έγινε λέκτορας στα μαθήματα Υγιεινής και Ανθρωπολογίας σε ένα ίδρυμα κατάρτισης γυναικών εκπαιδευτικών.
Τον Μάρτιο του 1898 η Maria Montessori γέννησε τον μοναχογιό της Mario Montessori, καρπό της σχέσης της με τον συνάδελφό της γιατρό Giuseppe Montesano. Βάση των τάσεων της εποχής, αν παντρευόταν θα έπρεπε να σταματήσει την επαγγελματική της δραστηριότητα και έτσι η Montessori κράτησε κρυφή τη σχέση της με τον πατέρα του παιδιού της αποφασίζοντας από κοινού ότι κανένας τους δεν θα παντρευτεί κάποιον άλλο.
Ο Giuseppe Montesano όμως λίγο αργότερα ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε μια άλλη γυναίκα. Η Montessori νιώθοντας βαθιά προδομένη εγκατέλειψε τη δουλειά της στο νοσοκομείο και πήρε τη βαριά απόφαση να αφήσει τον γιο της να μεγαλώσει για λίγο με μια άλλη οικογένεια στην εξοχή. Ευτυχώς αυτή η απόφαση δεν κόστισε στη σχέση τους, αφού μερικά χρόνια αργότερα, μητέρα και γιος επανενώθηκαν και είχαν μάλιστα στενή και σημαντική συνεργασία στην έρευνά της.
Ορθοφρενική Σχολή & “Σπίτι Των Παιδιών”
Το 1900 εγκαινιάστηκε η ιατρο-παιδαγωγική “Ορθοφρενική” Σχολή, Scuola Magistrale Ortofrenica, όπου η Montessori έγινε υποδιευθύντρια για δύο χρόνια. Περισσότεροι από 60 καθηγητές φοίτησαν στη σχολή από τον πρώτο χρόνο παρακολουθώντας μαθήματα ψυχολογίας, ανθρωπολογίας, ανατομίας και φυσιολογίας του νευρικού συστήματος, καθώς και οτιδήποτε αφορά τις νοητικές αναπηρίες.
Το σχολείο γνώρισε σύντομα μεγάλη επιτυχία και η φήμη του έφτασε μέχρι τα αφτιά της κυβέρνησης, του Υπουργείου Εκπαίδευσης και Υγείας, καθώς και σημαντικών πανεπιστημιακών προσώπων. Οι μέθοδοι εκπαίδευσης και το υλικό που εφαρμόστηκε στην Ορθοφρενική Σχολή αργότερα εφαρμόστηκε από τη Maria Montessori και σε φυσιολογικά παιδιά.
Το 1901 η Montessori άφησε την Ορθοφρενική Σχολή και άρχισε να μελετάει ηθική φιλοσοφία και ψυχολογία διεξάγοντας παράλληλα πειραματικές έρευνες σε δημοτικά σχολεία. Το 1904 εκλέχθηκε λέκτορας Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης και έδωσε μια νέα σειρά διαλέξεων, που δημοσιεύτηκαν αργότερα στο βιβλίο της “Pedagogical Anthropology”.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της η επιστήμονας δημοσίευσε αρκετά άρθρα και βιβλία, αρχικά στην ιταλική γλώσσα και αργότερα μεταφράστηκαν στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες. Σημαντικότερα από αυτά είναι τα: “The Montessori Method” (1912), “Pedagogical Anthropology” (1913) και “The Advanced Montessori Method” (1917), όπου αναλύει τις μελέτες της και τη διάσημη πλέον εκπαιδευτική της μέθοδο.
Η εκπαιδευτική μέθοδος της Maria Montessori δοκιμάστηκε για πρώτη φορά σε “φυσιολογικά” παιδιά το 1906, όταν κλήθηκε να αναλάβει την εκπαίδευση μιας ομάδας παιδιών με εργαζόμενους γονείς χαμηλού εισοδήματος. Το 1907 άνοιξε και το πρώτο Casa dei Bambini / “Σπίτι των Παιδιών”, που λειτουργούσε αποκλειστικά με το σύστημα της Montessori που εισήχθη από την Ορθοφρενική σχολή.
Τα αποτελέσματα στην τάξη φάνηκαν σύντομα και ήταν εξαιρετικά ικανοποιητικά. Τα παιδιά έδειχναν όλο και αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις δημιουργικές δραστηριότητες και τα προσεγμένα εκπαιδευτικά υλικά της Montessori και με τον καιρό ανέπτυξαν αυθόρμητα πειθαρχία, προσοχή και συγκέντρωση.
Πολύ σύντομα άρχισαν να ανοίγουν κι άλλα “Σπίτια Παιδιών” σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας και η απήχησή τους τράβηξε την προσοχή δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών και δημόσιων προσώπων. Μετά το 1910 η Maria Montessori και το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό της σύστημα άρχισαν να αναγνωρίζονται διεθνώς. Από το 1912 σχολεία Montessori ιδρύθηκαν σε διάφορες δυτικές ευρωπαϊκές πόλεις, αρχικά σε Γαλλία, Αγγλία και Σουηδία, καθώς και σε αρκετές περιοχές της Αμερικής. Ο εφευρέτης Alexander Graham Bell και η σύζυγός του έγιναν ένθερμοι υποστηρικτές της μεθόδου και άνοιξαν ανάλογο σχολείο στο σπίτι τους στον Καναδά.
Το 1919 η Montessori είχε ήδη εγκαταλείψει την ιατρική της πρακτική και παραιτήθηκε και από τη θέση της στο Πανεπιστήμιο, ώστε να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στο εκπαιδευτικό έργο που την ενδιέφερε.
Μέθοδος Montessori
Το εκπαιδευτικό σύστημα γνωστό ως μέθοδος Montessori ή μοντεσσοριανό σύστημα τάραξε κυριολεκτικά τα νερά της κλειστής κοινωνίας του 19ου αιώνα και έμελλε μέχρι την εποχή μας να γνωρίσει τεράστια απήχηση και εφαρμογή σε δεκάδες χιλιάδες σχολεία παγκοσμίως. Πολλές από τις απόψεις της για την ανατροφή και την εκπαίδευση των παιδιών σήμερα είναι πλέον αυτονόητες, όμως για τότε το έργο της ήταν πραγματικά επαναστατικό.
Μέσα από τις μελέτες της η Maria Montessori είχε διαπιστώσει ότι η παιδική νοημοσύνη συνδέεται άμεσα με τους μηχανισμούς των αισθήσεων. Ο τρόπος που τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους είναι διαφορετικός από αυτόν των ενηλίκων και η σωστή εκπαίδευσή τους προϋποθέτει ανάπτυξη της παρατηρητικότητας και της δημιουργικότητας τους.
Τα παιδιά εκείνης της εποχής δεχόντουσαν μια διδασκαλία απρόσωπη και ψυχρά θεωρητική και ήταν αναγκασμένα να μην μετακινούνται καν από τα θρανία τους. Η Maria Montessori από την άλλη πρέσβευε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα έπρεπε να έχει ως επίκεντρο την ελευθερία των παιδιών να δραστηριοποιούνται μέσα σε ένα περιβάλλον που συμβάλλει στην αυθόρμητη και βέλτιστη ανάπτυξή τους. Η ίδια χαρακτηρίζει το έργο της ως “επιστημονική παιδαγωγική”.
Η βάση αυτής της παιδαγωγικής μεθόδου συνοψίζεται στο σύνθημα “Βοήθησε με να το κάνω μόνος μου”. Με άλλα λόγια, εμπιστοσύνη στο κάθε παιδί και σεβασμός στην προσωπική του ελευθερία και την ικανότητά του να αναπτυχθεί μέσα από τη δική του προσπάθεια και τα δικά του ενδιαφέροντα.
Κάποιες από τις ιδέες της αφορούσαν τη χρήση επίπλων με κατάλληλο μέγεθος για παιδιά στις αίθουσες διδασκαλίας, καθώς και την κατάργηση της βαθμολογίας, ώστε τα παιδιά να μην νιώθουν ότι κρίνονται και συγκρίνονται με οποιονδήποτε τρόπο.
Σήμερα το σύστημα Μοντεσσόρι εφαρμόζεται με διάφορες παραλλαγές σε αρκετά σχετικά σχολεία του κόσμου, κυρίως προσχολικής αγωγής, όμως οι βασικές του αρχές από τον πρώτο καιρό διάδοσής του είναι οι εξής:
- Μικτές τάξεις με παιδιά ηλικίας από 2-3 ως και 6 ετών. Υπάρχουν επίσης τάξεις των 0–3, 6–9, 9–12, 12–15 και 15–18 χρονών.
- Οι μαθητές επιλέγουν οι ίδιοι τις δραστηριότητές τους μέσα από μια συγκεκριμένη ποικιλία επιλογών.
- Ιδανικά τρεις ώρες “εργασίας” χωρίς διαλείμματα.
- Εποικοδομητικό/εξερευνητικό μοντέλο, όπου τα παιδιά μαθαίνουν τη σημασία της εργασίας χρησιμοποιώντας τα υλικά και όχι έχοντας άμεση καθοδήγηση.
- Εξειδικευμένα εκπαιδευτικά υλικά-παιχνίδια, φτιαγμένα από την Montessori και τους συνεργάτες της και από φυσικά υλικά, όπως ξύλο αντί για πλαστικό ή κάτι εύπλαστο.
- Ένα προσεγμένο περιβάλλον με τα υλικά οργανωμένα ανά θεματικό τομέα, σε κατάλληλο μέγεθος και προσιτά στα παιδιά.
- Ελευθερία εντός ορίων.
- Και τέλος, ανάλογα εκπαιδευμένοι καθηγητές, που ακολουθούν τα παιδιά και έχουν αρκετή εμπειρία στην παρατήρηση και αντίληψη των χαρακτηριστικών, των τάσεων, των έμφυτων ταλέντων και των ικανοτήτων του κάθε παιδιού.
Οι μαθητές του μοντεσσοριανού σχολείου μαθαίνουν να αυτοπειθαρχούν μέσα σε ένα περιβάλλον φιλικό προς αυτά, καθαρό και οργανωμένο αναπτύσσοντας γνώσεις ανάλογα με τα προσωπικά ενδιαφέροντα του καθενός τους. Μαθαίνουν επίσης να συνεργάζονται μεταξύ τους, να συζητούν, να φέρονται με ευγένεια και σεβασμό, να προσέχουν το περιβάλλον γύρω τους και να παρατηρούν τον εαυτό τους.
Ταξίδια & Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος
Για περίπου 20 χρόνια και μέχρι τις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Maria Montessori ταξίδεψε στην Αμερική και σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης δίνοντας διαλέξεις και μαθήματα κατάρτισης εκπαιδευτικών στα δεκάδες σχολεία, που είχαν ενστερνιστεί την εκπαιδευτική μέθοδό της. Σημαντικότερη ανάπτυξη της μοντεσσοριανής εκπαίδευσης σημειώθηκε στην Ισπανία, τις Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και φυσικά την Ιταλία.
Το 1929 πραγματοποιήθηκε το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Montessori στη Δανία και εκεί η Montessori και ο γιος της Mario ίδρυσαν τη Διεθνή Ένωση Montessori “για την επίβλεψη των δραστηριοτήτων των σχολείων και των κοινωνιών σε όλο τον κόσμο και για την εποπτεία της κατάρτισης των εκπαιδευτικών.” Η Ένωση ελέγχει επίσης τα δικαιώματα δημοσίευσης των έργων της Montessori και την παραγωγή εγκεκριμένων εκπαιδευτικών υλικών.
Όταν ανέλαβε την εξουσία της Ιταλίας η φασιστική κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι, το 1922, η μέθοδος της Maria Montessori κέρδισε την υποστήριξη της και έγινε μέρος του εθνικού προγράμματος. Με χορηγία της κυβέρνησης Μουσολίνι διοργανώθηκαν ετήσια μαθήματα κατάρτισης, ενισχύθηκαν τα σχολεία Μοντεσσόρι και δημιουργήθηκαν νέες ομάδες υποστηρικτών.
Λίγα χρόνια αργότερα η Montessori ήρθε σε ρήξη με την κυβέρνηση για οικονομικά, αλλά και ιδεολογικά θέματα, κυρίως μετά τις διαλέξεις της για την Ειρήνη και την Εκπαίδευση. Το 1932 αυτή και ο γιος της Mario τέθηκαν υπό πολιτική παρακολούθηση και μέχρι το 1934 έφυγαν από την Ιταλία. Η κυβέρνηση Μουσολίνι τερμάτισε προσωρινά τις δραστηριότητες των εκπαιδευτήριων Montessori στη χώρα το 1936.
Την περίοδο που η Ευρώπη “χόρευε” στο ρυθμό του Παγκοσμίου Πολέμου, η Maria Montessori επικεντρώθηκε ακόμα περισσότερο στο θέμα της Ειρήνης και έφτασε μέχρι και σε συνέδρια στην Ινδία μιλώντας για το ρόλο της εκπαίδευσης του παιδιού ως κλειδί για τη μεταρρύθμιση της κοινωνίας.
Στην Ινδία έμεινε μαζί με τον γιο της ως το τέλος του πολέμου, το 1946, και μέσα στα χρόνια που μεσολάβησαν οι δυό τους δεν σταμάτησαν να εξελίσσουν τις εκπαιδευτικές τους μεθόδους και να δημιουργούν νέο υλικό. Η Montessori μάλιστα επικεντρώθηκε και στη μελέτη της βρεφικής ηλικίας δίνοντας μια νέα σειρά διαλέξεων για τα τρία πρώτα χρόνια ζωής των παιδιών. Το υλικό αυτών των διαλέξεων περιλαμβάνεται στο βιβλίο “What You Should Know About Your Child” (1949).
Τελευταία χρόνια
Το 1946, σε ηλικία 76 ετών πλέον, η Maria Montessori επέστρεψε στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, όπου έμεινε ως το τέλος της ζωής της. Αφοσιωμένη στο ιερό έργο της δεν σταμάτησε στιγμή να κάνει ταξίδια εντός και εκτός Ευρώπης, να επισκέπτεται σχολεία και να επιβλέπει τις διάφορες Ενώσεις Φίλων της μοντεσσοριανής μεθόδου, που είχαν δημιουργηθεί μέχρι και στο Πακιστάν.
Παρουσιάστηκε σε σημαντικά Διεθνή Συνέδρια και έδωσε αρκετά σεμινάρια, ενώ προτάθηκε έξι φορές για Νόμπελ Ειρήνης. Τιμήθηκε με τη Γαλλική Λεγεώνα της Τιμής, έλαβε διδακτορικό τίτλο από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και έγινε τιμητικά αξιωματικός του Ολλανδικού Τάγματος Orange Nassau.
Η Maria Montessori πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία στις 6 Μαΐου του 1952, σε ηλικία 81 ετών. Το έργο της όμως παραμένει ζωντανό μέχρι σήμερα.
Δημόσια και ιδιωτικά σχολεία όλου του κόσμου μέχρι σήμερα εφαρμόζουν το μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης με διάφορες παραλλαγές.
Στην Ελλάδα, το πρώτο Μοντεσσοριανό Σχολείο ιδρύθηκε το 1956 από την Καίτη Ζαχοπούλου στην περιοχή Βαρυμπόμπης της Αθήνας και με τη βοήθεια του ίδιου του Mario Montessori. Το σχολείο λειτουργεί με επιτυχία μέχρι σήμερα περιλαμβάνοντας νηπιαγωγείο, δημοτικό και γυμνάσιο σε μια έκταση 14 στρεμμάτων με πλήρως οργανωμένες εγκαταστάσεις και είναι εγκεκριμένο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μοντεσσόρι με την υπογραφή του Dr. Mario Montessori.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Σχολείο και την ιστορία του επισκεφτείτε την επίσημη ιστοσελίδα: montessori.gr
