Μια από τις πιο χαρακτηριστικές πολεμικές συγκρούσεις της Ελληνικής Επανάστασης, που έλαβε χώρα στο νησί της Κρήτης, ήταν η Μάχη στο κάστρο Φραγκοκάστελλο τον Μάιο του 1828.
Η ιστορική μάχη έληξε με ήττα των Ελλήνων αγωνιστών και από τότε μέχρι σήμερα η περιοχή φημίζεται για το αινιγματικό φαινόμενο, γνωστό ως Δροσουλίτες, που συμβαίνει κάθε χρόνο τέτοια εποχή.
_________________________________
Ιστορικό υπόβαθρο
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου, στις 6 Ιουλίου του 1827, ξεκίνησαν εκ νέου προσπάθειες αναζωπύρωσης του απελευθερωτικού αγώνα στην Κρήτη, ώστε να προστεθεί στο νεοσύστατο, ανεξάρτητο πλέον Ελληνικό Κράτος.
Με λίγα λόγια, η Συνθήκη του Λονδίνου αποφασίστηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία) ζητώντας την ανεξαρτησία των Ελλήνων από τους Οθωμανούς. Πρόθεσή τους ήταν κατά βάση να ενισχύσουν την επιρροή τους στην περιοχή των Βαλκανίων, όμως σαν απόφαση βοήθησε τελικά στην οριστική λύση του ελληνικού ζητήματος. Οι Τούρκοι όμως είχαν αρνηθεί να συμφωνήσουν με την παραχώρηση της χώρας και έτσι, παρά τη Συνθήκη, ο αγώνας στην Ελλάδα δεν είχε ακόμα τελειώσει.
Στην Κρήτη είχαν γίνει διάφορες προσπάθειες επαναστατικών αγώνων χωρίς τελικά αποτέλεσμα, λόγω τόσο της κυριαρχίας των Τούρκων στο νησί, όσο και των αντιπαραθέσεων μεταξύ Ελλήνων, που αποτελούσαν τροχοπέδη.
Το 1827-28 διάφοροι αγωνιστές ξεκίνησαν προσπάθειες αναζωπύρωσης της επανάστασης στην Κρήτη και ένας από αυτούς ήταν και ο περίφημος Ηπειρώτης οπλαρχηγός Χατζημιχάλης Νταλιάνης.
Ο πατριώτης οπλαρχηγός, που τότε είχε ήδη περάσει τα 50 του χρόνια, έφτασε τον Ιανουάριο του 1828 στην περιοχή του Νομού Χανίων μαζί με 100 ιππείς πολεμιστές και ένωσαν τις δυνάμεις τους με κάποιους ντόπιους οπλαρχηγούς. Δυστυχώς όμως, οπλαρχηγοί άλλων περιοχών διαφωνούσαν αρχικά με τον Νταλιάνη για διάφορα στρατηγικά ζητήματα χάνοντας πολύτιμο χρόνο. Εν τω μεταξύ, ο Μουσταφά Πασάς της περιοχής έμαθε για τις νέες επαναστατικές κινήσεις και με πρόφαση ότι θέλει να προστατέψει τους ντόπιους, έστειλε στρατό στην περιοχή.
Στις 8 Μαΐου του 1928, μια ομάδα στρατιωτών του Νταλιάνη με τους Κρητικούς Μανουσέλη, Μανουσογιαννάκη και Δεληγιαννάκη, επιτέθηκαν σε μια ομάδα Τούρκων του στρατού του Μουσταφά. Σκότωσαν 40 από αυτούς και κράτησαν και πολλούς αιχμαλώτους, μεταξύ των οποίων και τον Αγά του Ρεθύμνου. Ο Μουσταφά εξοργισμένος έστειλε επιστολή στον Νταλιάνη δίνοντάς του διορία δέκα ημερών για να φύγει από την Κρήτη. Εκείνος του απάντησε πως είχε έρθει στην Κρήτη να πολεμήσει τους Τούρκους και “όπου θέλει ο θεός ας δώσει τη νίκη”.
Ο Μουσταφά, πριν προχωρήσει στις πολεμικές επιθέσεις, φρόντισε να στείλει επιστολές στα ηγετικά πρόσωπα των Σφακίων λέγοντάς τους ότι πρόκειται να διώξει τους “ενοχλητικούς ξένους” και ότι εκείνοι μπορούν να μείνουν ήσυχοι και να χαρούν τα προνόμια που θα τους έδινε.
Τότε ο Νταλιάνης, χωρίς την υποστήριξη που επιθυμούσε από τους ντόπιους οπλαρχηγούς, είχε αποφασίσει πλέον ότι θα στηριχθεί στις δικές του δυνάμεις και είχε καταλάβει το ενετικό κάστρο του Φραγκοκάστελου, που βρισκόταν στα Σφακιά, νότια του νησιού.
Δυστυχώς για άλλη μια φορά, η διαφωνία απόψεων μεταξύ Ελλήνων υπήρξε μοιραία καθοριστική.
Οι Σφακιανοί κινήθηκαν προς τα ορεινά Κολοκάσια υποστηρίζοντας ότι η μάχη έπρεπε να δοθεί εκεί, όπου θα μπορούσαν να κουμαντάρουν καλύτερα τον στρατό των Τούρκων. Ο Νταλιάνης από την άλλη, επέμενε να παραμείνουν να πολεμήσουν στην πεδιάδα μπροστά από το κάστρο, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιήσει και τη δύναμη του ιππικού του. Δεν συμφώνησαν ποτέ και ο Νταλιάνης, δηλώνοντας χαρακτηριστικά “Μια φορά γεννήθηκα και μια φορά θα πεθάνω”, έμεινε να κρατάει μόνος το κάστρο με τον στρατό του.
Μάχη στο Φραγκοκάστελλο
Στις 18 Μαΐου είχε φτάσει στην περιοχή ο στρατός του Μουσταφά με πεζικό περισσότερων από 4.000 πολεμιστών και περίπου 400 ιππείς, καθώς και με τρία κανόνια και ένα βομβοβόλο. Η μάχη ξεκίνησε άμεσα με τους Έλληνες πολεμιστές να βρίσκονται σε πέντε πρόχειρα χαρακώματα έξω από το κάστρο και τους σημαντικά υπερέχοντες σε αριθμό Τουρκαλβανούς να έχουν παραταχθεί σε πολύ κοντινή απόσταση.
Ο δυτικός προμαχώνας δεν άργησε να καταληφθεί από τους Οθωμανούς και οι Έλληνες αγωνιστές είχαν σχεδόν ξεμείνει από πυρομαχικά. Σύντομα έχασαν σχεδόν όλοι τη ζωή τους και λίγοι κατάφεραν να μπουν στο στενά πολιορκημένο πλέον κάστρο. Δύο από τους προμαχώνες έμειναν αποκλεισμένοι εκτός μάχης αδυνατώντας να βοηθήσουν τους συμπατριώτες τους.
Οι τελευταίοι Έλληνες που είχαν μείνει εκτός κάστρου πολέμησαν με αξιομνημόνευτη γενναιότητα τους υπεράριθμους Τούρκους και μη μπορώντας να μπουν πίσω από τα τείχη, 338 από αυτούς σκοτώθηκαν στην κατά μέτωπο μάχη. Ανάμεσά τους ήταν και ο πρωτοστάτης τους οπλαρχηγός Χατζημιχάλης Νταλιάνης, που έπεσε νεκρός από τα σπαθιά του εχθρού.
Το κεφάλι του ήρωα πολεμιστή δόθηκε ως τρόπαιο στον Μουσταφά Πασά, ο οποίος όμως όταν το είδε θύμωσε με τους δικούς του, που δεν του τον είχαν φέρει ζωντανό. Ως Αλβανός είχε την τάση να θεωρεί τον Ηπειρώτη Νταλιάνη ως συμπατριώτη του. Μάλιστα φρόντισε να τιμήσει τον νεκρό αγωνιστή και έστειλε τα προσωπικά του υπάρχοντα στην οικογένειά του.
Το κόλπο που έληξε την πολιορκία
Παρά την σφοδρή ήττα των αγωνιστών στους προμαχώνες, οι υπόλοιποι πολιορκημένοι στο κάστρο δεν σταμάτησαν να πολεμούν για τη διατήρησή του αποκρούοντας με επιτυχία τις επιθέσεις των Τούρκων. Καθώς, όμως τα τρόφιμα και τα πυρομαχικά τους είχαν σχεδόν τελειώσει, αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν ένα κόλπο, με το οποίο τελικά κατάφεραν να λήξουν την πολιορκία.
Ο Σφακιανός Σήφης Διλινδάς δραπέτευσε από το φρούριο και πηγαίνοντας πίσω από τις γραμμές του εχθρού, άρχισε να φωνάζει στους πολιορκημένους να μην εγκαταλείψουν τον αγώνα, καθώς έρχονται για βοήθεια πολυάριθμες ενισχύσεις. Πράγματι, το κόλπο πέτυχε και ο Μουσταφά αποφάσισε να σταματήσει την πολιορκία και απομάκρυνε τον στρατό του. Οι πολιορκημένοι βγήκαν ασφαλείς από το Φραγκοκάστελο στις 24 Μαΐου.
Πηγές αναφέρουν ότι ένας από τους λόγους που συνέβαλαν επίσης στη λύση της πολιορκίας ήταν ότι είχαν αναπτυχθεί φιλικές σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και πολιορκητών, καθώς πολλοί και από τους δύο είχαν καταγωγή από την Ήπειρο και γνωριζόντουσαν μεταξύ τους. Ο στρατός των Τουρκαλβανών είχε περίπου 800 άντρες απώλεια από τη μάχη.
Το Φραγκοκάστελλο ωστόσο εγκαταλείφθηκε τελικά στα χέρια των Οθωμανών και καταστράφηκε, ώστε να μην χρησιμοποιηθεί ξανά ως οχυρό. Η περιοχή ενσωματώθηκε τελικά στην Ελληνική Κυριαρχία το 1913.
Δροσουλίτες
Κάθε χρόνο κατά τα τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου εμφανίζεται στην περιοχή γύρω από το Φραγκοκάστελλο ένα οπτικό φαινόμενο κατά τις πρώτες πρωινές ώρες. Έχει τη μορφή μιας σειράς από σκιές κινούμενες πάνω από τις ορεινές περιοχές. Οι ντόπιοι συνδέουν το φαινόμενο με την ιστορία και υποστηρίζουν ότι πρόκειται για τα φαντάσματα των πολεμιστών του Νταλιάνη, που έχασαν τη ζωή τους στην τελευταία μάχη του Φραγκοκάστελλου το 1828.
Το φαινόμενο ονομάστηκε τοπικά “Δροσουλίτες”, γιατί οι σκιές εμφανίζονται την ώρα της πρωινής δροσιάς.
Οι επιστήμονες δίνουν στο φαινόμενο την δική τους εξήγηση υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για είδος “ανώτερου αντικατοπτρισμού”, το λεγόμενο “fata morgana”. Θεωρούν ότι οι σκιές είναι στρατιωτών που κάνουν ίσως γυμναστική στις απέναντι ακτές της Λιβύης απέναντι από τα Σφακιά. Η Λιβύη βέβαια βρίσκεται 40 χιλιόμετρα μακρiά και οι μορφές των εκεί στρατιωτών δεν μοιάζουν με αυτές του φαινομένου.
Εν τέλει οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο είναι μια οφθαλμαπάτη, που δημιουργείται από την εξάτμιση της πρωινής δροσιάς σε συνδυασμό με τη μορφολογία του τοπίου και με την επιρροή της ψυχολογίας προκαλεί να το βλέπουν αρκετοί ως ανθρώπινες σκιές.
Ανάλογο φαινόμενο διάθλασης φωτός πάντως, που έχει επίσης αναφερθεί ως ανθρώπινες σκιές στρατιωτών, είχε καταγραφεί σε ιστορικές αναφορές της αρχαιότητας, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Βέλγιο, τη Σκωτία και τη Σιλεσία.
Πηγές αναφέρουν ότι το 1890, ομάδα Τούρκων στρατιωτών, που είχε στρατοπεδεύσει στην περιοχή, έφυγαν τρομαγμένοι μόλις αντίκρισαν το οπτικό θέαμα. Επίσης, την περίοδο της γερμανικής Κατοχής λέγεται ότι Γερμανοί εισβολείς στην περιοχή βλέποντας το φαινόμενο, νόμισαν ότι πρόκειται για αντάρτες και άρχισαν να πυροβολούν εναντίον τους.
Κάποιοι το θεωρούν μεταφυσικό φαινόμενο και κάποιοι άλλοι μύθο που διαιωνίζουν τσοπάνηδες και ψαράδες της περιοχής, που συνήθως ξυπνούν τόσο πρωινή ώρα. Το φαινόμενο των Δροσουλιτών όμως πράγματι υποστηρίζεται ότι υπάρχει, παρόλο που δεν έχει ποτέ φωτογραφηθεί ή βιντεοσκοπηθεί.
Αυτό που επίσης σίγουρα υπήρξε είναι η ιστορική τελευταία μάχη του Φραγκοκάστελλου του 1828 με τους εκατοντάδες νεκρούς αγωνιστές. Μια μάχη που έμεινε σαν θρύλος στην τοπική ιστορία μαζί με τα γεγονότα που την περικλείουν.
Το Φραγκοκάστελλο χτίστηκε το 1371 από τους Βενετούς, τότε κυρίαρχους του νησιού, και η ονομασία του σημαίνει “Κάστρο των Φράγκων” ή “Ελεύθερο Κάστρο” (Franco Castello). Αρχικά οι Βενετοί του είχαν δώσει το όνομα Άγιος Νικήτας.
