Δεν πιστεύω ότι υπάρχει άνθρωπος που να έχει διαβάσει Καβάφη και να μην τον έχει συνεπάρει ο ρομαντισμός και η αυθεντικότητα της γραφής του.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης θεωρείται δικαίως ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές και συγγραφείς που ανέδειξε ο τόπος μας. Ωστόσο, η ζωή του έχει πολλές και άγνωστες πτυχές που λίγοι γνωρίζουν…
__________________________________________
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1869 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου είχαν εγκατασταθεί οι γονείς του από το 1850 όταν και εγκατέλειψαν την Κωνσταντινούπολη. Ήταν γόνος εύπορης οικογένειας και είχε άλλα οκτώ αδέρφια. Ο πατέρας του, Πέτρος- Ιωάννης Καβάφης, ήταν μεγαλέμπορος βαμβακιού, ενώ η μητέρα του Χαρίκλεια Φωτιάδη, κατάγονταν από φαναριώτικη οικογένεια μεγαλεμπόρων και κοινοτικών επιτρόπων της Πόλης.
Κατά διάρκεια της παραμονής του στην Αλεξάνδρεια διδάχτηκε Ελληνικά, Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ φοίτησε για δύο χρόνια στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο της Αλεξάνδρειας.
Η περιπλάνηση του πριν την αναγνώριση
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είχε μια περιπετειώδη ζωή. Μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1870 και την σταδιακή διάλυση της οικογενειακής επιχείρησης, εγκαταστάθηκε στην Αγγλία όπου και έμεινε μέχρι το 1876. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου άρχισε να μελετά συστηματικά δανειζόμενος βιβλία από τις βιβλιοθήκες της πόλης, ενώ παράλληλα άρχισε να συγγράφει και την σπουδαία συλλογή ποιημάτων του.
Το 1882 όμως, λόγω οικονομικών δυσκολιών και της εξέγερσης των Αιγυπτίων κατά των Άγγλων, η οικογένειά του αναγκάζεται να εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου και θα διαμείνει για τρία χρόνια. Από τη ζωή του στην Πόλη ο Καβάφης αποκόμισε σημαντικά ερεθίσματα για τα επόμενα έργα του, ενώ παράλληλα συνέχισε να γράφει εμπλουτίζοντας την ποιητική του συλλογή. Το 1885 επέστρεψε ξανά στην Αλεξάνδρεια και έλαβε την Ελληνική υπηκοότητα αφήνοντας την αγγλική που είχε ως τότε.
Το 1897, 1901 και 1903 πραγματοποίησε ταξίδια στο Παρίσι και την Αθήνα, κατά την διάρκεια των οποίων εμπλούτισε με νέες εμπνεύσεις το συγγραφικό του έργο.
Αξίζει να σημειωθεί πως στο δεύτερο ταξίδι του στην Ελλάδα ήρθε σε επαφή και γνωρίστηκε με τον Ιωάννη Πολέμη, τον Γρηγόριο Ξενόπουλο και τον Λάμπρο Πορφύρα.
Παράλληλα με την συγγραφική του δραστηριότητα ο Καβάφης άρχισε να εργάζεται περιστασιακά σαν δημοσιογράφος και σαν μεσίτης και στη συνέχεια έγινε μόνιμος υπάλληλος στο Γραφείο Αρδεύσεων για τριάντα χρόνια ως το 1922 όταν και παραιτήθηκε.
Η αναγνώριση και η άνοδος του Καβάφη αρχίζει το 1891 όταν δημοσίευσε σε μονόφυλλο το πρώτο του ποίημά με τίτλο “Κτίσται”. Παράλληλα εκδίδει και μερικά από τα ομορφότερα κείμενα του, όπως το “Ελγινείων” και το “Ολίγαι λέξεις περί στιχουργίας”.
Το 1903 ο Καβάφης έγραψε το σημαντικότερο πεζό κείμενό του, τον “φιλοσοφικό έλεγχο” των ποιημάτων του, το οποίο είναι γνωστό με τον τίτλο “Ποιητική”. Τα χρόνια που ακολουθούν συνεχίζει να απασχολείται με φιλοσοφικούς στοχασμούς, ενώ έρχεται σε επαφή με εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Ίων Δραγούμης και ο Ε.Μ. Φόρστερ.
Το 1907 εγκαταστάθηκε στο περίφημο σπίτι-εργαστήρι της οδού Λέψιους στην Αλεξάνδρεια, όπου και θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του εκτελώντας το σημαντικότερο τμήμα του έργου του, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.
Από το 1992 το σπίτι αυτό μετατράπηκε σε Μουσείο Καβάφη, όπου μπορεί κανείς να δει την προσωπική του βιβλιοθήκη με σπάνιο βιβλιογραφικό υλικό, καθώς και προσωπικά κειμήλια και πορτραίτα του ποιητή.
Το 1926 του απονεμήθηκε από την Ελληνική κυβέρνηση του δικτάτορα Πάγκαλου το παράσημο του Φοίνικος, ενώ την επόμενη χρονιά γνωρίστηκε και με τη Μαρίκα Κοτοπούλη και το Νίκο Καζαντζάκη.
Ποιητικό έργο
Το ποιητικό έργο του Καβάφη περιλαμβάνει:
- Τα 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος ( τα “Αναγνωρισμένα”)
- Τα 37 Αποκυρηγμένα
- Τα 75 Κρυμμένα
- Τα 30 Ατελή
Το 1904 τύπωσε ο ίδιος μια συλλογή με τίτλο “Ποιήματα”, στα οποία συμπεριελήφθησαν τα ποιήματα: “Φωνές”, “Επιθυμίες”, “Κεριά”, “Ένας γέρος”, “Δέησις”, “Οι ψυχές των γερόντων”, “Το πρώτο σκαλί”, “Διακοπή”, “Θερμοπύλες”, “Τα παράθυρα”, “Περιμένοντας τους βαρβάρους”, “Απιστία” και “Τα άλογα του Αχιλλέως”.
Το 1910, σε επόμενη έκδοση της συλλογής του, προστέθηκαν τα ποιήματα “Ο Βασιλεύς Δημήτριος”, “Τα βήματα” και “Ούτος εκείνος”. Και οι δύο συλλογές διανεμήθηκαν σε συγκεκριμένα άτομα, που επιθυμούσε ο ίδιος ο ποιητής.
Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των (154) Ποιημάτων του, η οποία εξαντλήθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα. Ο ίδιος ο Καβάφης είχε κατηγοριοποιήσει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα φιλοσοφικά, τα ερωτικά και τα ιστορικά.
Η ξεχωριστή μορφή των ποιημάτων του
Ο Καβάφης χαρακτηρίστηκε για την ιδιόμορφη στιχουργική μορφή των ποιημάτων του. Τα έργα του αποτελούν ένα μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής γλώσσας, ενώ ο λόγος του είναι ιδιαίτερα λιτός χωρίς πολλές ομοιοκαταληξίες. Επίσης ο ρυθμός που ακολουθούσε ήταν ιαμβικός με τα ποιήματα του να είναι ιδιαίτερα σύντομα.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο Καβάφης χρησιμοποιεί πολύ τα σύμβολα, ενώ η τέχνη του είναι η συγκέντρωση αρχετύπων, γεγονός που προσδίδει ένα φευγαλέο υπαινικτικό νόημα στο λόγο του. Μεγάλη πηγή έμπνευσης για τον Καβάφη είναι τα βιώματα του παρελθόντος.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό του πολλές φορές να υποδύεται περσόνες μέσω του λόγου δίνοντας έναν πολυεπίπεδο χαρακτήρα στην ποίηση του. Ιδιαίτερο επίσης στοιχείο της ποίησης του είναι η ειρωνική διάθεση που εντοπίζεται σε πολλά ποιήματα του και έχει καθιερωθεί ως η καβαφική ειρωνεία.
Η ασθένεια και ο θάνατος του ποιητή
Το 1927 ο Καβάφης διαγνώστηκε με καρκίνο του λάρυγγα και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα για να λάβει θεραπευτική αγωγή.
Ωστόσο, όταν επέστρεψε ξανά στην Αλεξάνδρεια, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε με αποτέλεσμα να εισαχθεί στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας της πόλης, όπου και κατέληξε στις 29 Απριλίου του 1933, ανήμερα της συμπλήρωσης των 70 χρόνων από την γέννηση του.
_________________________________________
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης αναμφισβήτητα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο, αν αναλογιστούμε πως τα ποιήματα του έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες.
Είχε την ικανότητα μέσω της μελαγχολίας και του στοχασμού των ποιημάτων του να μας επιτρέπει να αφεθούμε στις σκέψεις μας, ενώ παράλληλα μας διδάσκει πως το παρελθόν και το παρόν είναι τα καλύτερα θεμέλια για να κτίσουμε ένα πολύχρωμο και ευτυχισμένο μέλλον.
Κείμενο: Φάνης Κεραμίδας