Στους πρόποδες του Ταΰγετου και δέκα χιλιόμετρα από την σημερινή Σπάρτη βρίσκεται το περίφημο σπήλαιο-βάραθρο του Καιάδα. Το όνομα αυτού του τόπου συνδέθηκε με τον μεγαλύτερο ίσως μύθο που διαδίδεται στερεοτυπικά από τα σχολεία μέχρι την ευρύτερη κοινωνία και αναφέρει πως εκεί οι σκληροί Σπαρτιάτες έριχναν τα παιδιά που γεννιόντουσαν μη αρτιμελή, με κάποια αναπηρία.
Ωστόσο, αυτή η βαναυσότητα και υποτιθέμενη ευγονική αντίληψη της αρχαίας Σπάρτης δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Δεν υπήρξε ποτέ καμία απόδειξη για το συγκεκριμένο αφήγημα, αντιθέτως τα ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν κάτι διαφορετικό.
Η πρώτη επίσημη αρχαιολογική έρευνα στο σημείο πραγματοποιήθηκε το 1983. Μέσα στον Καιάδα βρέθηκαν πράγματι κάποια ανθρώπινα οστά, τα οποία όμως δεν αντιστοιχούσαν σε μωρά, αλλά σε ενήλικες άντρες και λίγες γυναίκες. Μαζί με τα οστά βρέθηκαν αιχμές από δόρατα και βέλη και σιδερένιοι χαλκάδες, που μαρτυρούν πως τα άτομα ρίχτηκαν εκεί μετά τον θάνατό τους επρόκειτο για αιχμαλώτους ή φυλακισμένους.
Δεδομένης της ιδιαίτερης τιμής και των ταφικών εθίμων που συνήθιζαν οι Αρχαίοι Έλληνες για τους νεκρούς τους, γνωρίζουμε πως η περίπτωση κάποιο σώμα να μείνει άταφο ή να πεταχτεί κάπου αφορούσε μόνο εγκληματίες και προδότες. Η έλλειψη ταφής αποτελούσε έτσι έναν ατιμωτικό θάνατο, όπου η ψυχή τιμωρούταν να μην μπορεί να βρει γαλήνη.
Η κατακρήμνιση σε βάραθρο αποτελούσε έναν από τους πιο ατιμωτικούς θανάτους της αρχαιότητας όχι μόνο στη Σπάρτη, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές, και αφορούσε τους “επί μεγίστοις τιμωρούμενους”, τους μεγαλύτερους εγκληματίες, συγκεκριμένους αιχμαλώτους και τους προδότες.
Σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα, το σπηλαιοβάραθρο του Καιάδα κατά πάσα πιθανότητα χρησιμοποιήθηκε από τους Σπαρτιάτες την περίοδο των Μεσσηνιακών πολέμων (8ος-5ος αιώνας π.Χ.) και κατακρημνίστηκαν εκεί κάποιοι αιχμάλωτοι πολέμου και κατάδικοι. Αναφέρεται πως ρίχτηκε εκεί και το σώμα του Σπαρτιάτη στρατηγού και βασιλιά Παυσανία, που καταδικάστηκε για προδοσία.
Ο παραπλανητικός μύθος του Καιάδα φαίνεται πως ξεκίνησε όταν το 1904 ομάδα ξένων αρχαιολόγων ανακάλυψε στο γκρεμό κόκαλα μικρού μεγέθους υποστηρίζοντας εσφαλμένα πως ανήκαν σε παιδιά. Αναπτύχθηκε έτσι το σκεπτικό ότι οι Σπαρτιάτες έριχναν εκεί τα νεογέννητα που παρουσίαζαν αναπηρίες.
Μισό αιώνα αργότερα η επιστήμη ήρθε να αποκαταστήσει την αλήθεια και με την χρήση της μεθόδου του άνθρακα τα οστά ερευνήθηκαν εκ νέου και αποδείχτηκε πως ανήκαν σε ενήλικες ηλικίας 20 ως 40 ετών, αιχμάλωτοι πολέμου ή κατάδικοι εγκληματίες, όπως αναφέραμε παραπάνω. Μόνο ένας από τους σκελετούς που βρέθηκε αντιστοιχούσε σε παιδί, που πιθανολογείται πως μάλλον έπεσε κάποια στιγμή στον γκρεμό κατά λάθος.
Δεν υπάρχει επίσης καμία ιστορική καταγραφή περί θανάτωσης ανάπηρων νεογέννητων παιδιών ή κάποιας ευγονικής νοοτροπίας στην Αρχαία Σπάρτη. Άλλωστε υπάρχουν γνωστοί μη αρτιμελείς Σπαρτιάτες, όπως μεταξύ άλλων ο ξακουστός βασιλιάς Αγησίλαος, που ήταν κουτσός εκ γενετής από το ένα πόδι, ή ο εκ γενετής τυφλός ποιητής Τυρταίος.
Ο μύθος του Καιάδα φαίνεται πως ταυτίστηκε και με την αναφορά του Πλούταρχου στον βίο του Λυκούργου σχετικά με τους “Αποθέτες”. Αναφέρεται σε ένα χωρίο πως το παιδί που γεννιόταν περνούσε από εξέταση από τους γεροντότερους της φυλής, οι οποίοι αν το έβρισκαν γερό το επέστρεφαν στον πατέρα του, ενώ αν παρουσίαζε γενετικό πρόβλημα το άφηναν στους λεγόμενους “Αποθέτες”, μια βαραθρώδη τοποθεσία κοντά στον Ταΰγετο, όπου το άφηναν να πεθάνει ή να περάσει στην φροντίδα χθόνιων θεοτήτων ή κάποιου ανθρώπου που μπορεί να το περιμάζευε.
Σύμφωνα με τις έρευνες, η συγκεκριμένη αναφορά αφορούσε περιπτώσεις παιδιών με σοβαρές δυσμορφίες, όχι απλές αναπηρίες, που δεν θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην κοινωνία ή κάποια παιδιά από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Αυτά δηλαδή που σήμερα είναι σίγουρες αμβλώσεις. Ωστόσο η συγκεκριμένη πληροφορία αναφέρεται μόνο από τον Πλούταρχο και δεν διασταυρώνεται με αναφορά άλλου ιστορικού.
___________________________
Το σίγουρο είναι ότι η ρίψη μωρών στον Καιάδα αποτελεί έναν απόλυτο μύθο, που διαστρεβλώνει αδίκως και δεν αντιπροσωπεύει την νοοτροπία των Σπαρτιατών, αφού δεν έχει καμία ιστορική βάση και απόδειξη.
Το γιατί αυτός ο μύθος δυσφήμισης του Καιάδα και της Σπάρτης διαιωνίστηκε τόσο πολύ ακόμα και από υποτιθέμενους γνώστες της ιστορίας, όπως οι εκπαιδευτικοί, παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα και ένα σημείο που μπορεί εύκολα να κρύβει μια απόπειρα προπαγάνδας. Μιας προπαγάνδας που τροφοδοτείται φυσικά και από την αμάθεια ή ημιμάθεια που επιλέγει να έχει ο καθένας τριγύρω, και αντί να διαβάζει και να αναζητά τα πραγματικά στοιχεία, δέχεται ως θέσφατο και επαναλαμβάνει οτιδήποτε ακούει.