“Blind belief in authority is the greatest enemy of truth.”
Η τυφλή υπακοή στην εξουσία είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της αλήθειας. (Albert Einstein)
Κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με αφορμή τα απάνθρωπα εγκλήματα που διαπράχθηκαν, οι ερευνητές της ψυχολογίας άρχισαν να διατυπώνουν ερωτήματα σχετικά με το πως ομάδες ανθρώπων μπορεί να γίνονται συνεργοί και υποστηρικτές ειδεχθών πράξεων με το πρόσχημα ότι “απλά ακολουθούν εντολές”.
Βλέπουμε κατά κόρον και στις μέρες μας μια ενστικτώδη και στερεοτυπική τάση της πλειοψηφίας των ανθρώπων να υπακούν αβίαστα σε διάφορες φιγούρες εξουσίας (αστυνομία, γιατρούς, καθηγητές, πολιτικά πρόσωπα κτλ) διατηρώντας την πεποίθηση ότι αυτό είναι το σωστό να κάνουν και χωρίς περαιτέρω προσωπική σκέψη και κριτική διάθεση απέναντι στις εκάστοτε εντολές που δέχονται.
Τείνουμε να πιστεύουμε και να αποδεχόμαστε πράγματα ως αληθινά ή σωστά επειδή τα ακούσαμε από κάποιον θεωρητικά “πιο ειδικό” χωρίς να αφιερώσουμε χρόνο να ψάξουμε και να επιβεβαιώσουμε αυτές τις πληροφορίες εμείς οι ίδιοι. Το βρίσκουμε και πιο εύκολο πολλές φορές να αφήνουμε τις αρχές να αποφασίζουν για εμάς νίπτοντας έτσι τας χείρας για το αν αυτές οι αποφάσεις μπορεί να είναι και επιβλαβείς.
Κατά τις δεκαετίες του ’60 και ’70 ο Αμερικανός ψυχολόγος Stanley Milgram πραγματοποίησε τα γνωστά του πειράματα που εξέτασαν το ζήτημα της τυφλής υπακοής σε πρόσωπα εξουσίας φθάνοντας σε συγκλονιστικά συμπεράσματα:
οι περισσότεροι άνθρωποι είναι απόλυτα πρόθυμοι να ακολουθήσουν τις εντολές ενός προσώπου εξουσίας χωρίς αμφισβήτηση, ακόμα κι αν αυτές οι εντολές αφορούν ανήθικες ή εγκληματικές πράξεις!
Μέχρι ποιο σημείο όμως είναι πράγματι οι άνθρωποι πρόθυμοι να υπακούσουν και να υπερασπιστούν την εξουσία εις βάρος άλλων ανθρώπων; Σειρά μελετών προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα αναλύοντας το σοκαριστικό αυτό κοινωνικό φαινόμενο της τυφλής υπακοής που παρατηρούμε μέχρι σήμερα.
Σ’ αυτό το πλαίσιο έρευνας ο ψυχίατρος Charles K. Hofling πραγματοποίησε το 1966 το δικό του πείραμα υπακοής, γνωστό ως Hofling Nurse ή Hofling Hospital Εxperiment εστιάζοντας συγκεκριμένα στη σχέση υπακοής μεταξύ νοσοκόμων και γιατρών.
Το πείραμα του Hofling
Η ερευνητική ομάδα του Hofling επέλεξε 22 νοσηλεύτριες, που δεν είχαν γνώση του πειράματος, οι οποίες θα λάμβαναν ένα τηλεφώνημα από κάποιον “Dr. Smith”, που τους έδινε την εντολή να χορηγήσουν σε ασθενή 20mg ενός φαρμάκου με το όνομα Astroten.
Το Astroten ήταν ένα ψεύτικο φάρμακο, που η ομάδα των ερευνητών είχε φροντίσει να βάλει στα ντουλάπια των νοσηλευτριών πριν την έναρξη του πειράματος. Πάνω στο μπουκαλάκι του φαρμάκου αναγραφόταν πως η μέγιστη επιτρεπόμενη ημερήσια δόση είναι 10mg, η μισή δηλαδή από αυτή που τους ζητούσε να χορηγήσουν ο άγνωστος γιατρός.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι νοσηλεύτριες δεν θα έπρεπε θεωρητικά να υπακούσουν στην εντολή του γιατρού.
- η δόση που τους ζητούσε να χορηγήσουν ήταν διπλάσια από την επιτρεπόμενη και συνεπώς επικίνδυνη
- το εν λόγω φάρμακο τους ήταν άγνωστο και δεν υπήρχαν τα απαραίτητα έγγραφα χορήγησής του
- το πρωτόκολλο του νοσοκομείου όριζε πως οι νοσηλεύτριες πρέπει να δέχονται εντολές μόνο από γιατρό που γνωρίζουν (και όχι από κάποιον άγνωστο που δίνει ιατρικές εντολές μέσω τηλεφώνου)
Οι ερευνητές, θέλοντας να κάνουν μια πρόβλεψη για το τι θα γινόταν, ενημέρωσαν παράλληλα για το πείραμα άλλους 12 νοσηλευτές και 21 μαθητευόμενους ρωτώντας τους στο τέλος αν εκείνοι θα χορηγούσαν τη δόση. 10 από τους νοσηλευτές και όλοι οι μαθητευόμενοι απάντησαν ότι δεν θα το έκαναν.
Πόσες όμως νοσηλεύτριες πράγματι υπάκουσαν την αμφιλεγόμενη εντολή του γιατρού;
Το αποτέλεσμα σόκαρε: 21 από τις 22 νοσηλεύτριες υπάκουσαν χωρίς δισταγμό στο τηλεφώνημα του γιατρού και χορήγησαν την υπερβολική δόση του άγνωστου φαρμάκου στους ασθενείς!
Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν το Astroten ήταν ένα πραγματικό φάρμακο και δινόταν όντως σε διπλάσια και δυνητικά βλαβερή δόση σε ασθενείς απλά επειδή το συνέστησε ένας γιατρός ανώτερης θέσης…
Το πείραμα του Hofling απέδειξε πανηγυρικά πόσο εύκολο είναι να κάνει κάποιος κάτι που τον διατάζει κάποιος ανώτερος, ακόμα κι αν γνωρίζει ότι η εντολή που δέχεται είναι λάθος, καθώς και πόσο απρόθυμος μπορεί να είναι να αμφισβητήσει μια μορφή εξουσίας.
Επανάληψη του πειράματος – Η δύναμη της γνώσης
Το 1977, οι Steven G. Rank και Cardell K. Jacobson επανέλαβαν το πείραμα υπακοής του Hofling αλλάζοντας έναν βασικό συστατικό παράγοντα, αυτόν της γνώσης.
Το Astroten στο πείραμα του Hofling ήταν ένα ψεύτικο φάρμακο και έτσι οι νοσοκόμες, αφού δεν το ήξεραν, δεν έφεραν πολλές αντιρρήσεις στην εντολή για διπλάσια δόση. Οι ερευνητές θεώρησαν πως αν αντιθέτως οι νοσοκόμες γνώριζαν το φάρμακο που θα τους υποδείκνυε ο γιατρός, θα έλεγαν πιο εύκολα όχι σε υπερβολική χορήγησή του.
Έχοντας επιλέξει λοιπόν 18 νοσοκόμες από δύο διαφορετικά μεγάλα νοσοκομεία επανέλαβαν το πείραμα με την εντολή αυτή τη φορά να χορηγήσουν μια “αυξημένη, αλλά όχι θανατηφόρα” δόση του γνωστού σε αυτές φαρμάκου Valium.
Οι ερευνητές επιβεβαιώθηκαν ως προς την θεωρία τους. Παρόλο που η δόση δεν θα ήταν θανατηφόρα, το γεγονός ότι οι νοσοκόμες γνώριζαν το φάρμακο που έπρεπε να χορηγήσουν είχε ως αποτέλεσμα μόνο 2 από αυτές να υπακούσουν την εντολή. Οι 16 από τις 18 αρνήθηκαν να χορηγήσουν την υπερβολική δόση.
Όσο περισσότερη γνώση υπάρχει, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα κάποιος να αμφισβητήσει τις εντολές κάποιας μορφής εξουσίας με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
________________________________________
Μελέτες και πειράματα όπως αυτά του Milgram και του Hofling έχουν τεράστιο αντίκτυπο στον κόσμο της Κοινωνικής Ψυχολογίας αναδεικνύοντας τη δυσάρεστη πραγματικότητα του πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούμε να βάλουμε στην άκρη την ηθική μας για να μην έρθουμε σε αντιπαράθεση με την εξουσία.
