Η βιομηχανική επανάσταση έφερε στον δυτικό κόσμο νέες ευκαιρίες εργασίας, αλλά παράλληλα και μια νέα ηλικιακή ομάδα εργατικού δυναμικού: τα παιδιά. Από τον 19ο αιώνα ως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου παιδιά ηλικίας 5-14 ετών από φτωχότερες οικογένειες δούλευαν σε σκληρές δουλειές με εξαντλητικές συνθήκες και ωράρια.
Το 1900 η παιδική εργασία στις Ηνωμένες Πολιτείες είχε αγγίξει το αποκορύφωμά της. Χιλιάδες μικρά παιδιά εργάζονταν κάτω από δυσμενείς συνθήκες σε ορυχεία, εργοστάσια γυαλιού και κλωστοϋφαντουργίας, κονσερβοποιίες, σε γεωργικές δουλειές, καθώς και ως πωλητές εφημερίδων ή ταχυδρόμοι και μικροπωλητές στους δρόμους των πόλεων.
Το 1900, το 18% των εργατών της Αμερικής ήταν παιδιά κάτω των 16 ετών.
Αναφερόμαστε ουσιαστικά σε μια περίοδο που λάμβαναν χώρα διάφορες κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις σε όλη τη χώρα με σκοπό να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής και εργασίας των ανθρώπων. Σ’ αυτό το πλαίσιο και μετά από χρόνια προσπάθειας ενισχύθηκαν και οι νομοθεσίες που αφορούσαν την παιδική εργασία, αυξήθηκαν τα όρια ηλικίας, μειώθηκαν τα ωράρια, περιορίστηκε η νυχτερινή εργασία και κρίθηκε αναγκαία η φοίτηση των παιδιών στο σχολείο.
Το 1904 ιδρύθηκε η Εθνική Επιτροπή Παιδικής Εργασίας (National Child Labor Committee, NCLC) για να προωθήσει “τα δικαιώματα, την ευαισθητοποίηση, την αξιοπρέπεια, την ευημερία και την εκπαίδευση των παιδιών και των νέων όσον αφορά τη σχέση τους με την εργασία”.
Παρόλα αυτά όμως η εκμετάλλευση των παιδιών για φτηνή εργασία συνεχίστηκε και κρυφά από την κοινή θέα. Πολλοί γνώριζαν πως εκατοντάδες παιδιά συνέχιζαν κανονικά να δουλεύουν σε ακατάλληλες για εκείνα συνθήκες, ακόμα κι αν επίσημα αυτό δεν φαινόταν να συνέβαινε.
Έτσι, το 1908, η Επιτροπή προσέλαβε τον φωτογράφο και κοινωνικό ερευνητή, Lewis Hine, να ερευνήσει και να καταγράψει τις ανήθικες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των παιδιών σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η αποστολή του Hine ήταν αρκετά επικίνδυνη. Για να εξασφαλίσει την είσοδό του στα εργοστάσια και τα ορυχεία υιοθετούσε κάθε φορά διαφορετικές ψεύτικες ταυτότητες, άλλοτε ως πλανόδιος πωλητής, άλλοτε ως επιθεωρητής πυρκαγιών και άλλοτε ως φωτογράφος που υποτίθεται έκανε καταγραφή των εργοστασιακών μηχανημάτων. Συχνά δεχόταν απειλές ακόμα και για τη ζωή του από φύλακες ή εργοδηγούς των εργοστασίων, αφού η φωτογραφία αποτελούσε μια σοβαρή απειλή για την βιομηχανία.
Ο Hine πάντως ήταν αποφασισμένος να εκπληρώσει τον σκοπό του πάση θυσία και να φέρει την πραγματικότητα της παιδικής εργασίας στο φως της δημοσιότητας. Πράγματι οι φωτογραφίες του κατάφεραν τελικά να παίξουν σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της νομοθεσίας για την παιδική εργασία στη χώρα.
Αυτά που είδε και κατέγραψε με την κάμερά του παρουσιάζουν με τον πιο γλαφυρό τρόπο παιδιά που βιώνουν την απόλυτη εκμετάλλευση και βλέπουν την παιδική τους ηλικία να απομακρύνεται όλο και περισσότερο.
Σε ένα εργοστάσιο γυαλιού χιλιάδες παιδιά, κυρίως αγόρια κάτω των 16 ετών, δούλευαν στην νυχτερινή βάρδια από τις 5 το απόγευμα ως τα ξημερώματα χωρίς κανένα διάλειμμα. Η ισχνή πληρωμή τους γινόταν με το κομμάτι, οπότε θα έπρεπε να τελειώσουν όσο περισσότερα γινόταν και όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.
Η έκθεσή τους στις υψηλές θερμοκρασίες που απαιτούνταν για την επεξεργασία του γυαλιού ήταν άκρως ακατάλληλες και ανθυγιεινές, ιδιαίτερα για ανήλικα παιδιά. Μπορούσαν να υποφέρουν από ισχυρή εξάντληση μέχρι προβλήματα στα μάτια και πνευμονικές παθήσεις, ενώ δεν έλειπαν φυσικά και συχνοί τραυματισμοί και εγκαύματα.
Κάποια άλλα ανήλικα αγόρια δούλευαν σε βιομηχανία εξόρυξης άνθρακα. Η δουλειά τους ήταν να διαχωρίζουν με τα χέρια τους τον άνθρακα από τις ακαθαρσίες και ήδη από τις πρώτες ώρες εργασίας τους ήταν μαυρισμένα με σκόνη από την κορυφή ως τα νύχια.
Κάποια χαμογελούσαν στις φωτογραφίες, ίσως γιατί τους άρεσε που είχαν αυτά τα αναπάντεχα λεπτά παύσης εκείνη τη μέρα από τη συνεχόμενη εξουθενωτική δουλειά τους.
Σε βιομηχανίες επεξεργασίας βαμβακιού και υφαντουργίας ήταν πολύ περισσότερα τα κορίτσια, πολλά από αυτά στην τρυφερή ηλικία των 10 ετών. Ο Lewis Hine είχε φωτογραφήσει ένα μικρό κορίτσι σε έναν μύλο και όταν τον είδε ο επιτηρητής βάρδιας έσπευσε να “δικαιολογήσει” την παρουσία της εκεί.
“όταν πήρα την φωτογραφία ο επιτηρητής ήρθε και μου είπε με απολογητικό τόνο που ήταν αξιολύπητος ότι (το κορίτσι) “μόλις είχε τύχει να έρθει εκεί”. Ένα λεπτό αργότερα το επανέλαβε. Οι μύλοι φαίνεται πως ήταν γεμάτοι από νεαρά άτομα που “μόλις έτυχε να έρθουν” ή “που απλά βοηθούσαν την μεγαλύτερη αδερφή τους”.”
Τα τρία τέταρτα των παιδιών εργατών δούλευαν σε γεωργικές δουλειές και συνήθως ήταν παιδιά μισθωτών ή άλλων εποχικών εργαζόμενων που δεν είχαν δική τους γη. Κάθε μέλος αυτών των οικογενειών ήταν ουσιαστικά αναγκασμένο να βγει στη δουλειά για να επιβιώσει εκείνο και οι δικοί του, αφού και η πληρωμή τους γινόταν με βάση την ποσότητα που είχαν μαζέψει.
Ξυπνούσαν πριν ακόμα ξημερώσει και στοιβάζονταν σε φορτηγά που τους μετέφεραν στα χωράφια, όπου έμεναν δουλεύοντας αδιάκοπα μέχρι τη δύση του ήλιου. Παλεύοντας με την κούρασή τους και τις καιρικές συνθήκες τα χέρια τους μάτωναν μαζεύοντας τις σοδειές. Πολλές φορές έχαναν ολόκληρες εβδομάδες από το σχολείο τους μέχρι να τελειώσει η περίοδος της συγκομιδή, που μετά ήταν αδύνατο να τις αναπληρώσουν.
Αντίστοιχα με τις γεωργικές δουλειές, εποχιακές ήταν και οι εργασίες στις κονσερβοποιίες. Ολόκληρες οικογένειες μετακόμιζαν για τη σεζόν της δουλειάς μένοντας σε άθλια προσωρινά καταλύματα που τους παρείχαν οι εργοδότες.
Παιδιά από 6 και 7 χρονών δούλευαν μαζί με τους γονείς τους από τις 3 τα ξημερώματα ως και για 18 ώρες σερί. Εκείνα μπορούσαν να γεμίζουν δύο δοχεία τεσσάρων κιλών με στρείδια κάθε μέρα, ενώ οι γονείς τους οκτώ με εννέα. Τα πεταμένα κελύφη των στρειδιών στο πάτωμα τους τραυμάτιζαν τα πόδια και το αλάτι χειροτέρευε τον πόνο, ενώ με τα αιχμηρά μαχαίρια που χρησιμοποιούσαν οι τραυματισμοί στα χέρια τους ήταν καθημερινότητα.
Η πληρωμή γινόταν πάντα με το κομμάτι, οπότε η ταχύτητα ήταν το παν για να βγάλει κανείς ένα ικανό ποσό ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες.
Όταν έφτιαχναν κονσέρβες λαχανικών και φρούτων, τα προϊόντα έπρεπε να κονσερβοποιηθούν γρήγορα πριν μαραθούν. Τα παιδιά μάλιστα κουβαλούσαν κιβώτια 30 και 60 κιλών στους σταθμούς ζύγισης!
Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες δουλειές που απασχολούσαν μικρά παιδιά, ίσως η πιο σχετικά εύκολη και λιγότερο κουραστική ήταν η πώληση εφημερίδων. Ταυτόχρονα ήταν και μια καλή εκπαίδευση στον κόσμο της επιχειρηματικότητας.
Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά μπορούσαν να παρακολουθούν κανονικά το σχολείο τους και ζούσαν σε πιο αξιοπρεπή σπίτια, όπου μπορούσαν να πηγαίνουν το βράδυ για να ξεκουραστούν, γεγονός που για άλλα παιδιά της ηλικίας τους ήταν τότε πολυτέλεια.
______________________________________
Οι φωτογραφίες του Lewis Hine πέτυχαν τον σκοπό τους με την δύναμη της εικόνας και έγιναν γροθιά στο στομάχι της αμερικανικής πραγματικότητας εκείνης της εποχής. Η NCLC συνέχισε τις προσπάθειες για να τερματιστεί η παιδική εργασία, αλλά και για παροχή δωρεάν εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά της Αμερικής.
Το 1916, το Κογκρέσο ψήφισε τον νόμο περί ιδιοκτησίας, όπου τέθηκαν αυστηρότερα όρια όσον αφορά την εργασιακή απασχόληση των παιδιών. Τα παιδιά από 14 ετών και κάτω δεν μπορούσαν να εργάζονται πλέον σε εργοστάσια, τα παιδιά από 16 ετών και κάτω δεν μπορούσαν πλέον να βρίσκονται στα ορυχεία. Τέθηκε το όριο των 8 ωρών για κάθε εργάσιμη μέρα, η οποία δεν μπορούσε να ξεκινάει πριν τις 6 το πρωί ή να τελειώνει αργότερα από τις 7 το απόγευμα.
Παρότι πολλά υποσχόμενα, τα συγκεκριμένα μέτρα δεν εφαρμόστηκαν για πολύ, αφού λίγα χρόνια αργότερα αυτή η νομοθετική πράξη κρίθηκε αντισυνταγματική από το Ανώτατο Δικαστήριο.
Το έργο του Hines και της Εθνικής Επιτροπής Παιδικής Εργασίας έπιασε τελικά τόπο το 1938 μετά και το ξέσπασμα της Μεγάλης Οικονομικής Κρίσης. Μεταρρυθμίσεις όπως ο Εθνικός Νόμος για την Ανάκαμψη της Βιομηχανίας και ο Νόμος περί Δικαίων Εργατικών Προτύπων μείωσαν σημαντικά το ποσοστό των παιδιών εργατών, ενώ έθεσαν για πρώτη φορά τα εθνικά πρότυπα ελάχιστου μισθού και μέγιστου ωραρίου εργασίας.
Κι αν μας φαίνεται εξωφρενικό που χρειάστηκε τόσα χρόνια ο δυτικός κόσμος να περιορίσει και να προστατέψει με νόμους και Συμβάσεις Δικαιωμάτων (1989) τα παιδιά από την παράνομη και ανήθικη εργασία, το πρόβλημα μέχρι σήμερα δεν έχει εξαλειφθεί.
Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο δύο ταχυτήτων και ότι πολλές πολυτέλειες των ελεύθερων ανθρώπων της δύσης στηρίζονται στις τραγικές συνθήκες εκμετάλλευσης και σκλαβιάς λαών της ανατολής.
Σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF, περισσότερα από 100 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 5-17 ετών παγκοσμίως ασκούν μία μορφή εργασίας σήμερα με την πλειοψηφία αυτών να βρίσκονται σε υποανάπτυκτες χώρες και αγροτικές περιοχές. Αυτές οι περιοχές μαστίζονται επίσης από μεγάλη φτώχεια και έλλειψη εκπαίδευσης.
Τα σκήπτρα της παιδικής εργασίας κατέχει η Ασία και η Αφρική, ενώ η εκμετάλλευση και κακοποίηση των παιδιών έρχεται και σε άλλες μορφές πέραν της εξαντλητικής και ανθυγιεινής εργασίας (όπως σεξουαλική εκμετάλλευση ή εμπορία οργάνων) τόσο στις χώρες τους όσο και στις λεγόμενες “αναπτυγμένες χώρες”.
“Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να εκθέσει σε κίνδυνο την εκπαίδευσή του ή να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική ανάπτυξή του…”
(Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, 1989)
