Η ιστορία της ίδρυσης και εξέλιξης των Ελληνικών Ταχυδρομείων στο σύγχρονο ελληνικό κράτος μέχρι και σήμερα και μια αναφορά στα θρυλικά ελληνικά γραμματόσημα.
____________________________________
Οι ταχυδρομικές υπηρεσίες πριν την ίδρυση του οργανισμού
Αψηφώντας το μυθικό παρελθόν των αγγελιοφόρων, οι οποίοι ουκ ολίγες φορές έχουν αναφερθεί σε γραπτά ποιητών και ιστορικών, θα ορίσουμε την αρχή της αφήγησής μας στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λίγο πριν την ίδρυση του οργανισμού που σήμερα γνωρίζουμε ως ΕΛΤΑ.
Το ταχυδρομικό σύστημα της εποχής αυτής, χρησιμοποιεί μισθωτούς έφιππους (tatar), οι οποίοι είχαν ιδιαίτερο κώδικα ενδυμασίας και ήταν υπεύθυνοι για την μεταφορά διαταγών στις επαρχιακές υπηρεσίες, ενώ υπήρχε και έκτακτο πεζικό για την εξυπηρέτηση των αναγκών των ιδιωτών, οι οποίοι αμοίβονταν από τις περιοχές που εξυπηρετούσαν και όχι από το Οθωμανικό κράτος.
Φτάνοντας στην Επανάσταση του 1821, η οργάνωση ταχυδρομικής υπηρεσίας για την εξέλιξη του αγώνα ήταν κάτι παραπάνω από επιτακτική, γιατί μπορεί να υπήρχαν τοπικά ταχυδρομεία, αλλά αυτά διοικούνταν από πρόκριτους και επιχειρηματίες, οι οποίοι συχνά παραβίαζαν το απόρρητο της αλληλογραφίας ή παρέδιδαν σκόπιμα με μεγάλη αργοπορία τις επιστολές.
Έτσι, πολλές φορές αναλάμβαναν να κάνουν απλοί χωρικοί τη μεταφορά της αλληλογραφίας ως έκτακτοι πεζοί ή έφιπποι ταχυδρόμοι (γραμματοφόροι, πεζόδρομοι, πεζοί, σουρτζήδες), επωμιζόμενοι οι ίδιοι τις δαπάνες.
Η πρώτη προσπάθεια για την οργάνωση του ταχυδρομικού συστήματος έγινε από το Δημήτριο Υψηλάντη τον Ιούλιο του 1821, ο οποίος ως πληρεξούσιος του αδελφού του και Γενικού Επιτρόπου της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας, υπέβαλλε στους προκρίτους της Πελοποννήσου το σχέδιο για την οργάνωση ταχυδρομικής εξυπηρέτησης.
Το σχέδιο όπως πήγε έτσι κι έμεινε, στα χαρτιά…
Λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Νοεμβρίου 1821 στην Συνέλευση της Άμφισσας, ο Θεόδωρος Νέγρης σύστησε την εφαρμογή του Οθωμανικού συστήματος, το οποίο και εφαρμόστηκε ένα έτος μετά. Με παρέμβαση του Υψηλάντη η Πελοποννησιακή Γερουσία απέκτησε 15 άλογα και ακόμα 25 δόθηκαν στον Άρειο Πάγο, για την αποστολή ειδήσεων και διαταγών από τη Διοίκηση.
Ο Ιωάννης Κωλέττης, ωστόσο, είναι ο άνθρωπος που κατόρθωσε να οργανώσει μια ικανοποιητική Κυβερνητική Ταχυδρομική Υπηρεσία, με έκτακτους υπαλλήλους, αξιοποιώντας την εμπειρία που είχε αποκτήσει στην Αυλή του Αλή Πασά στα Γιάννενα.
Παράλληλα, μετά από εισήγηση του Κολοκοτρώνη, το 1823 δημιουργήθηκε τακτικό έφιππο ταχυδρομείο, με Ταχυδρομικό εργολάβο του Μοριά τον Αθανάσιο Καρδαρά, ο οποίος συμβάλλει στην οργάνωση της υπάρχουσας υπηρεσίας με αποτέλεσμα να συσταθούν τα πρώτα Ταχυδρομικά Γραφεία στην Τρίπολη, το Άργος και την Επίδαυρο.
Σοβαρές πρωτοβουλίες για τη σύσταση Ταχυδρομείου έγιναν και από τους Συνταγματάρχη Stanhope και Συνταγματάρχη Fabvier.
Η επίσημη ίδρυση του οργανισμού
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1828, ο Κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους της Ελλάδος, Ιωάννης Καποδίστριας, ήταν αυτός που οριστικοποίησε την εγκαθίδρυση του οργανισμού και υπέγραψε ψήφισμα για την σύσταση τακτικής ταχυδρομικής συγκοινωνίας, το Γενικόν Ταχυδρομείον.
Το ψήφισμα όριζε τη δημιουργία τεσσάρων γραφείων, που αποτέλεσαν και την αρχή της ελληνικής ταχυδρομικής υπηρεσίας, με τον πρώτο ταχυδρομικό σταθμό να γίνεται στην Αίγινα, την έδρα του κυβερνήτη, αξιοποιήθηκαν τα γραφεία που υπήρχαν ήδη στο Άργος, την Τρίπολη, την Επίδαυρο και δημιουργήθηκε ένα ακόμα στη Σύρο.
Το Γενικόν Ταχυδρομείον τα πρώτα χρόνια εξυπηρετούσε μόνον τις κρατικές ανάγκες.
Η γεωμορφολογία της χώρας και η μηδαμινή συγκοινωνιακή υποδομή έκανε το ταχυδρομικό έργο πολύ δύσκολο. Παρά τα μεγάλα εμπόδια όμως σημειώθηκε σημαντική πρόοδος χάρη στις ενέργειες της ελληνικής διοίκησης. Έτσι, το 1829, όταν μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα της Ελλάδος στο Ναύπλιο, τα γραφεία έγιναν δεκατρία, με κεντρικό εκείνο των Αθηνών.
Το 1834, σε συμφωνία με τον Γάλλο τραπεζίτη Feraldi εξασφαλίστηκε η εξυπηρέτηση του από και προς τα νησιά, ενώ το 1836 τοποθετήθηκαν οι πρώτες άμαξες για τη μεταφορά αλληλογραφίας Αθήνα-Πειραιά.
Η εξέλιξη του οργανισμού μέχρι σήμερα
Σύμφωνα με το διάταγμα της 29ης Νοεμβρίου 1836, τα ταχυδρομικά τέλη καθορίζονταν ανάλογα με το βάρος και την απόσταση, ενώ το 1855 το βάρος της απλής επιστολής είχε οριστεί στα 7,5. Παρόλα αυτά, με νόμο του 1860 τα ταχυδρομικά τέλη έγιναν ενιαία για όλη την επικράτεια και επαναπροσδιορίστηκε το βάρος της απλής επιστολής στα 15 γραμμάρια.
Η πληρωμή των ταχυδρομικών τελών ήταν υποχρεωτική εξίσου για τις επιστολές και τα έντυπα που αποστέλλονταν από το εξωτερικό στην Ελλάδα και μέχρι το 1861, τα ταχυδρομικά γραφεία στην Ελλάδα ανέρχονταν στα 92 και στο εξωτερικό 11, εκ των οποίων τα 7 ήταν στην Τουρκία, 3 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και 1 στην Αίγυπτο.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 τα ελληνικά ταχυδρομεία αξιοποιούν τις σιδηροδρομικές γραμμές της χώρας, ενώ στις αρχές της επόμενης δεκαετίας παραβρέθηκαν στην Ίδρυση της Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης στη Βέρνη.
Το 1892 ήταν σημείο σταθμός στην πορεία του οργανισμού, αφού προστέθηκε και το τηλέφωνο στις αρμοδιότητές της, οπότε και δημιουργήθηκε η Τριατατική (3Τ: ταχυδρομείο, τηλεγραφείο, τηλεφωνείο), ενώ το 1896 έγινε ο πρώτος επίσημος χορηγός των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, επισφραγίζοντας την επιτυχή πορεία του.
Δείτε επίσης: 6 Απριλίου 1896: Αναβιώνουν και θεσπίζονται οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες
Το 1900 εγκαινιάζεται και λειτουργεί το Κεντρικό Ταχυδρομείο των Αθηνών στο Μέγαρο Μελά, σχεδιασμένο από τον διάσημο Γερμανό αρχιτέκτονα Ernst Ziller.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, εγκαινιάζεται επίσης η αγροτική ταχυδρομική υπηρεσία, με τον αγροτικό διανομέα να αποτελεί το μοναδικό μέσο επικοινωνίας της ελληνικής υπαίθρου με τον υπόλοιπο κόσμο επί σειρά ετών. Ο οργανισμός ξεκινά την συνεργασία του και με την ιταλική εταιρεία Aero Espresso, γεγονός που απογειώνει την δυναμική της πορεία.
Το 1940, ενόψει του ελληνοϊταλικού πολέμου, οργανώθηκε η εν εκστρατεία ταχυδρομική υπηρεσία ώστε τα ταχυδρομεία να είναι πάντοτε παρόντα, εξασφαλίζοντας και επιτρέποντας την επικοινωνία με το μέτωπο. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου -και με την ίδρυση του ΟΤΕ το 1949- προέκυψε η διάσπαση της Τριατατικής, με τα ταχυδρομεία να αναλαμβάνουν πλέον αμιγώς ταχυδρομικές υπηρεσίες.
Επισήμως ο οργανισμός, αποκτά την επωνυμία ΕΛΤΑ το 1970, όταν και αποκτά μορφή Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου.
Το 1983 εισάγεται ο ταχυδρομικός κώδικας
Τέλη του 20ου αιώνα, όταν καθορίστηκε με νόμο ο τρόπος λειτουργίας των ΔΕΚΟ, ο οργανισμός μετατράπηκε σε Ανώνυμη Εταιρία και άρχισε να διέπεται από τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, απολαμβάνοντας πλήρη διοικητική, νομική & οικονομική ανεξαρτησία, υπό την εποπτεία του κράτους.
Παράλληλα, καθορίστηκε ο ρόλος των ΕΛΤΑ ως φορέα παροχής Καθολικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας και ιδρύθηκαν η θυγατρική εταιρεία ΚΕΚ-ΕΛΤΑ Α.Ε. και η θυγατρική ΤΑΧΥΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΕΛΤΑ Α.Ε.
Το 2004 τα ΕΛΤΑ επαναλαμβάνουν το εγχείρημα του 1896 και ανακηρύχθηκαν Μέγας Χορηγός των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.
Από το 2006 που η εταιρία σύναψε στρατηγικής σημασίας εμπορική συμφωνία με το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και μέχρι σήμερα έγιναν πλήθος ενεργειών και επενδύσεων για την αυτοματοποίηση του δικτύου της, την ανάπτυξη και τη βελτίωση των υπηρεσιών της, με αποτέλεσμα να ορίζεται ως Πάροχος Καθολικής Υπηρεσίας μέχρι το 2028.
Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία είναι ο ηγέτης της ελληνικής ταχυδρομικής αγοράς για περισσότερα από 190 χρόνια, έχει διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο τόσο στο κοινωνικό, όσο και στο επιχειρηματικό περιβάλλον της χώρας, με πανελλαδικό δίκτυο 679 Καταστημάτων και 630 ταχυδρομικών Πρακτορείων και απασχολεί περίπου 7.500 εργαζόμενους.
Τα θρυλικά γραμματόσημα
Το 1855 θεσπίστηκε νόμος για το σύστημα γραμματοσήμανσης μέσω των γραμματοσήμων, ο οποίος τροποποιήθηκε στις αρχές του 1860 και τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Οκτωβρίου 1861. Από τότε και μετά τα ΕΛΤΑ έχουν το μονοπώλιο της έκδοσης γραμματοσήμων.
Το πρώτο ελληνικό γραμματόσημο, σχεδιάστηκε και χαράχτηκε από τον Albert Barre και τυπώθηκε στο Νομισματοκοπείο του Παρισιού με χρώμα σε έγχρωμο χαρτί.
Δεν ήταν διάτρητο, το σχέδιό του ήταν απλό αλλά κομψό και αναπαριστούσε συμβολικά την κεφαλή του Ερμή μέσα σε στρογγυλό πλαίσιο.
Η πρώτη σειρά περιλάμβανε συνολικά επτά γραμματόσημα του ενός, δύο, πέντε, δέκα, είκοσι, σαράντα και ογδόντα λεπτών.
Το 1896, όταν έγιναν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αθήνα, ο οργανισμός προχώρησε σε δύο διεθνείς πρωτοπορίες. Εξέδωσε την πρώτη παγκοσμίως σειρά αναμνηστικών γραμματοσήμων με αθλητικό θέμα και διέθεσε μέρος των εσόδων από την πώλησή τους για να ενισχυθεί οικονομικά η Ολυμπιακή Επιτροπή. Αυτή η ενέργεια έκανε τον οργανισμό τον πρώτο επίσημο χορηγό των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων.
Από τότε και μέχρι σήμερα ο οργανισμός έχει κυκλοφορήσει άπειρες θεματικές και μη συλλογές γραμματοσήμων, πολλές εκ των οποίων έχουν φιλοτεχνήσει μεγάλοι εικαστικοί και χαράκτες της Ελλάδος και του εξωτερικού. Αυτό έκανε το ελληνικό γραμματόσημο ξεχωριστό, συλλεκτικό και ανεκτίμητο ενώ πολλές φορές έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα πιο όμορφα του κόσμου.
Μουσεία για το ταχυδρομείο
Για την ιστορία του ταχυδρομείου και των υπηρεσιών του υπάρχουν 2 μουσεία στην Ελλάδα.
Το ένα είναι το Φιλοτελικό και Ταχυδρομικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο (δωρεά της φιλοτελίστριας Νία Ανδρέα Στράτου) δίπλα από το Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο.
Το μουσείο ιδρύθηκε από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία και τους Φιλοτελικούς Συλλόγους, προκειμένου να συγκεντρωθούν, να διαφυλαχθούν και να προβληθούν ιστορικά αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από την ίδρυση της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας στην Ελλάδα.
Στο μουσείο παρουσιάζεται πλήθος φιλοτελικών και ταχυδρομικών εκθεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των μηχανημάτων και συσκευών του οργανισμού, καθώς επίσης και εκθέματα με τα πρωτότυπα σχέδια των καλλιτεχνών, πάνω στα οποία βασίστηκε η τελική εικονογράφηση των γραμματοσήμων.
Το δεύτερο μουσείο βρίσκεται στην Πωγωνιανή (Βοστίνα), ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου που απέχει 67χλμ από τα Γιάννενα και βρίσκεται κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του χωριού και στεγάζεται στο παλιό αρχοντικό της οικογένειας Αλεξοπούλου, που επί Τουρκοκρατίας ήταν Σεράι του Ομέρ Εφέντη.
Το μουσείο αποτελεί ιδέα του ερευνητή και συγγραφέα Κώστα Κωστούλα, που εργαζόταν για χρόνια στον ΟΤΕ και με την συμβολή παλιών συνταξιούχων του ΟΤΕ και των ΕΛΤΑ, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν και να διαθέσουν στον Πολιτιστικό Σύλλογο της Πωγωνιανής όλα τα αντικείμενα της πολύ ενδιαφέρουσας συλλογής που εκτίθεται.
Η μεγάλη συλλογή των εκθεμάτων αφορά την προψηφιακή εποχή και μεταξύ των άλλων περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό, τηλέγραφους, χειροκίνητα τηλέφωνα, γραμματόσημα, φάκελους αλληλογραφίας, γράμματα που φέρουν πάνω τους τουρκικά γραμματόσημα, πρωτότυπα τηλεγραφήματα, κ.α.