Στην εποχή μας, πολλές φορές όταν μιλάμε για την 28η Οκτωβρίου του 1940 αναφερόμαστε κυρίως τον Ιωάννη Μεταξά και φυσικά στον Ηρωισμό και την Αυτοθυσία του Ελληνικού Στρατού.
Yπάρχει όμως ένας ακόμα παράγοντας, του οποίου η υπόσταση δεν αναφέρεται επαρκώς. Αυτός δεν είναι άλλος από την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (Ε.Ο.Ν), το “καλύτερο δημιούργημα” του Ιωάννη Μεταξά, όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος στο Προσωπικό του Ημερολόγιο.
Το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου του 1936 ήταν ένα Εθνικιστικό Συντηρητικό καθεστώς, που δεν ομοίαζε με τα υπόλοιπα αντίστοιχα καθεστώτα (φασισμός, ναζισμός) ούτε στην Ιμπερεαλιστική Εξωτερική Πολιτική, αλλά ούτε και στον Αντισημιτισμό τους. Είχε όμως κάποια κοινά στοιχεία με αυτά, όπως η σύσταση μιας Νεολαίας, που φορούσε στολές και υιοθετούσε συγκεκριμένο χαιρετισμό. Όμως, η Ε.Ο.Ν ήταν πολύ διαφορετική από τις Νεολαίες των άλλων καθεστώτων, όπως αναφέρουν διάφοροι μελετητές της.
“Ο Ιωάννης Μεταξάς ορθώς είχε επισημάνει ότι έπρεπε να στραφεί προς τα εκεί. Σε ένα όμως πλανόταν. Δεν λάμβανε υπ’ όψιν ότι οι αποτολμώντες τοι αύτας προσπάθειας υπολογίζουν εις τον παράγοντα χρόνον. Αλλά ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ήδη υπερβεί το 65ο έτος της ηλικίας του, συνεπώς δεν ηδύνατο να αποβλέπη εις οργάνωσιν Νεολαίας.” (Σπυρίδων Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος, 4ος Τόμος).
Ενδέχεται όντως ο Ιωάννης Μεταξάς να μην απέβλεπε μακροπρόθεσμα, ενώ απλώς επιθυμούσε να δημιουργηθεί μια Εθνικιστική Οργάνωση, η οποία θα αποτελούσε έναν “Δεύτερο Στρατό των μετόπισθεν”, όπως αναφέρει ο Γεώργιος Κάρτερ σε συνέντευξή του στον Ελεύθερο Κόσμο. Ο Κ. Πλεύρης στο βιβλίο του «Ιωάννης Μεταξάς. Βιογραφία.» αναφέρει για την Ε.Ο.Ν: “Ήτο γεγονός ότι δεν επέλεξεν ικανή ηγεσίαν εις την Ε.Ο.Ν. Δεν ήθελε; Δεν έβρισκε; Άγνωστον. Πάντως η παρουσία της κόρης του Λουκίας εις την διοίκησιν των νεανίδων έβλαψε την Ε.Ο.Ν. Η Ηγεσία των δεν ήξιζεν πολιτικώς. Διά τούτο δεν κατόρθωσε να οργανώσει ούτε αντίστασιν, ούτε αντάρτικον. Τα Ελληνόπουλα του Φαλαγγιτισμού έμειναν κατά την Κατοχήν άνευ αρχηγών, που θα ημπορούσαν να τας κατευθύνουν, Πολλά από αυτά τα παρέσυρε ο Κομμουνισμός.”
Η Ε.Ο.Ν ήταν το βασικό υπογάστριο του Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού, όπως την οραματιζόταν ο Εθνικός Κυβερνήτης. Ο Μεταξάς εμπνεύστηκε τον Γ’ Ελληνικό Πολιτισμό ως ανάγκη ενός Νέου Εθνικού Ιδανικού, το οποίο θα αντικαθιστούσε την «Μεγάλη Ιδέα» και θα συσπείρωνε ιδεολογικά το Έθνος και ο οποίος: “Δεν είναι δυνατόν να είναι επεκτατικός, αλλά εντατικός, δεν θα αποβλέπει δηλαδή σε κατάκτηση εδαφών, αλλά εις έντασιν του Πολιτισμού.”
Η Ε.Ο.Ν λοιπόν ιδρύθηκε με βάση τον Α.Ν 334/36 στις 7 Νοεμβρίου του 1936 έχοντας ως σκοπό της: “επωφελή διάθεσιν του ελευθέρου από τις εργασίες χρόνου των Νέων προς προαγωγή της σωματικής και ψυχικής καταστάσεως αυτών, ανάπτυξιν του Εθνικού Φρονήματος και της πίστεως προς την Θρησκείαν, δημιουργία πνεύματος συνεργασίας και κοινωνικής αλληλεγγύης.”
Ως το 1940 η Ε.Ο.Ν είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα ενσωματώνοντας όλες τις άλλες οργανώσεις και τα τάγματα εργασίας φθάνοντας με την έκρηξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου στα 1.250.000 μέλη. Εδώ, οφείλουμε να αναφέρουμε πως η εγγραφή στην Ε.Ο.Ν δεν ήταν υποχρεωτική, όμως όπως όριζε ο εσωτερικός κανονισμός της: “Η εγγραφή ολόκληρης της Ελληνικής Νεολαίας εις την Ε.Ο.Ν αποτελεί καθήκον όλων.”
Όσο για τους σκοπούς της, τους οποίους ήδη αναφέραμε, ο Μεταξάς είχε αναφέρει στο 1ο Συνέδριο της Ε.Ο.Ν. (5 Ιανουαρίου 1938): “Ποιοι είναι οι σκοποί; Βασιλεύς. Πατρίς. Θρησκεία. Οικογένεια. Αναγέννησις της Ελλάδος.”
Αρχικά οι γονείς είχαν ενδοιασμούς για το αν θα έπρεπε να στείλουν τα παιδιά τους στην Νεολαία, όμως όσο περισσότερα παιδιά πήγαιναν, τόσο περισσότερα ήθελαν να μετέχουν. Ο Μεταξάς έλεγε στους γονείς: “…Η Εθνική Οργάνωσις της Νεολαίας είναι πραγματικά ένας Στρατός των παιδιών της Ελλάδος, τα οποία θα αποτελέσουν τον μέλλοντα μάχιμον Στρατόν αυτής, μέσα εις τον οποίον γίνεται η κατεργασία των ψυχών και των σωμάτων, για να γίνουν Έλληνες και Ελληνίδες.”
Ως Σύμβολο της η Ε.Ο.Ν είχε έναν Διπλό Μινωϊκό Πέλεκυ, που περιβαλλόταν από δάφνες και αποτελούσε σκήπτρο των Μινώων, Έμβλημα του Αιγαιακού Πολιτισμού, Σύμβολο της Αιωνιότητας της Ελληνικής Φυλής, αλλά και έμβλημα της Βασιλικής Επίγειας Εξουσίας και της Θρησκευτικής Εξουσίας. Πάνω από τον Διπλό Πέλεκυ υπήρχε το Στέμμα, το οποίο παρέπεμπε στον Βασιλιά.
Η Οργάνωση απαρτιζόταν από Νέους ηλικίας 6-25 ετών και η Ιεραρχία της ήταν σαφής: α) μέχρι 14 ετών: Σκαπανεύς και β) 15-25 ετών Φαλαγγίτης και Φαλαγγίτισσα. Ο ίδιος ο Μεταξάς όριζε ως χαρακτηριστικό της Ε.Ο.Ν την πειθαρχία λέγοντας: “Εις το στρατόπεδον τούτο της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας απαιτώ να υπάρχει απόλυτος πειθαρχία, η οποία εις αυστηρότερα να υπερβαίνει και την στρατιωτικήν ακόμη. Δεν θα επιτρέψω κανένα σφάλμα ή παράπτωμα.”
Η οργάνωση είχε δημιουργηθεί για να ξεπεραστεί το πνεύμα του διχασμού και να δοθούν ίσες ευκαιρίες σε όλους τους νέους ανεξάρτητα από την καταγωγή τους και την προέλευσή τους. Στην Ε.Ο.Ν. δεν υπήρχαν διακρίσεις, καθώς όλα τα παιδιά είτε πλούσια είτε φτωχά πειθαρχούσαν μαζί.
Μέσω της οργάνωσης καλλιεργούταν το ομαδικό πνεύμα, η αλληλεγγύη, ο εθελοντισμός, η αγάπη στην φύση, μέσα από πολλά αθλήματα, δράσεις, παιχνίδια, γυμναστική, θεατρικά δρώμενα, μουσικές ομάδες, παρελάσεις, οικιακές ασχολίες, μαγειρική, ελληνικούς χορούς.
Εδώ, να αναφερθεί ότι η Ε.Ο.Ν. έχαιρε προνομίων και αποτελούσε διαβατήριο για μετέπειτα εύρεση εργασίας στον Δημόσιο και Ιδιωτικό Τομέα.
Παραταύτα, η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας αποτελούσε και ένα παραστρατιωτικό σώμα, καθώς ο Κυβερνήτης είχε προβλέψει το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και γι’ αυτό τα μεγαλύτερα μέλη της πραγματοποιούσαν ασκήσεις: μεταφοράς και περιθάλψεως τραυματιών, σκοποβολή, άσκηση πυρόσβεσης και αντιμετώπιση χημικής επιθέσεως. Έτσι διαφαινόταν ο ρόλος που θα έπαιζε η Ε.Ο.Ν τόσο στην Ελληνική Κοινωνία, αλλά και στον Πόλεμο.
Επίσης, η Ε.Ο.Ν ήδη από το 1938 εξέδιδε το δικό της περιοδικό με τίτλο: “Η Νεολαία”, εκεί όπου γράφονταν κυρίως ιδεολογικά και πολιτικά άρθρα, με κορυφαία συντάκτρια του την Σίτσα Καραϊσκάκη.
Αν και αρχικά αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό, η Νεολαία τελικώς απέκτησε την συμπάθεια και την εκτίμηση της Ελληνικής Κοινωνίας και όλου του Ελληνικού Λαού.
Με το ξέσπασμα του Ελληνοϊταλικού πολέμου η Ε.Ο.Ν κλήθηκε να καλλιεργήσει την ελληνική γη και να διευθύνει την συλλογή πρώτων ειδών ανάγκης (τρόφιμα, ρούχα και εφόδια).
Ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς θα απευθυνθεί στην Νεολαία με διάγγελμά του στις 7 Νοεμβρίου 1940 λέγοντας: “Παιδιά μου. Είμαστε τώρα 1.250.000 αγωνισταί κάτω από τις γαλανόλευκες σημαίες του Ελληνικού Φαλαγγιτισμού, μέσα σε μια ιερή και αδιάσπαστη ένωση, για να πραγματοποιήσουμε με θυσίες και με κόπους και με μόχθο και με ενθουσιασμό, αλληλέγγυα όλα τα παιδιά της Ελλάδος, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, την Αναγέννησιν της Πατρίδος μας.”
Η Ε.Ο.Ν θα συνεχίσει να επιτελεί τα Εθνικά της Καθήκοντα ακόμη και μετά τον θάνατο του Μεταξά έως τον Απρίλιο του 1941, όταν οι Γερμανοί Ναζί εισήλθαν στην Αθήνα. Από εκεί και πέρα όλες οι Υπηρεσίες και οι Οργανώσεις της 4ης Αυγούστου διαλύθηκαν από την Πρώτη Κατοχική Κυβέρνηση Τσολάκογλου, γεγονός που σήμανε το άδοξο τέλος της οργάνωσης.
Βιβλιογραφία:
Ιωάννης Μεταξάς. Η Πορεία προς την Δόξα 1936-1941, Μάνος Χατζηδάκης
Προσωπικό Ημερολόγιο του Ιωάννη Μεταξά, Εκδόσεις Γκοβόστη
Ιωάννης Μεταξάς. Βιογραφία, Κωνσταντίνος Πλεύρης
