Η Χρύσα Βαρδέα, γνωστή ως Chryssa, υπήρξε μια από τις σημαντικότερες, διεθνούς φήμης γλύπτρια, ζωγράφος και εικαστικός. Έχει καταγραφεί από πολλά λεξικά και μουσεία του κόσμου σαν Αμερικανίδα καλλιτέχνης, η ίδια όμως δεν έκρυψε ποτέ την Ελληνική καταγωγή της.
Γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 31 Δεκεμβρίου του 1933 στην περιοχή του Ζωγράφου και μεγάλωσε χωρίς τον πατέρα της, ο οποίος πέθανε όταν εκείνη ήταν μικρή. Η οικογένειά της ωστόσο, ενώ δεν ήταν πλούσια, είχε υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ουσιαστική επαφή με τις τέχνες.
Πριν αποφασίσει να ασχοληθεί με τον κόσμο της τέχνης, σπούδασε κοινωνική πρόνοια στην Αθήνα. Η καλλιτεχνική της σταδιοδρομία έχει αφετηρία το Παρίσι, όπου το 1953 ξεκίνησε τις σπουδές της στην Ακαδημία «Grande Chaumière». Έναν χρόνο μετά, βρίσκεται στην Αμερική για να συνεχίσει τις σπουδές της στη Σχολή Καλών Τεχνών «California School of Fine Arts».
Το 1955, αποφασίζει να εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη, όπου και δημιουργεί το εργαστήριό της στο οποίο μεγαλουργεί εμπνευσμένη από περιοχή της Times Square. Το έργο της αναγνωρίστηκε άμεσα και εντάχθηκε στην αμερικανική καλλιτεχνική πραγματικότητα του μοντέρνου εξπρεσιονισμού.
Μεσουράνησε ως μία από τις πιο ευρηματικές και καινοτόμους δημιουργούς του 20ου αιώνα.
Η ίδια θεωρούσε την αναγνώρισή της τυχαία, ωστόσο όλες οι κριτικές των έργων της εκθείαζαν την έκφραση της θέσης, της άποψης, της σκληρής δουλειάς καθώς και τον βαθύ στοχασμό πάνω στην σύγχρονη εποχή της μαζικής κουλτούρας.
Η Chryssa έγινε γνωστή για τα μεγάλων διαστάσεων γλυπτά της, στα οποία χρησιμοποιεί διάφορες κατασκευαστικές μεθόδους. Κυρίαρχα υλικά για τα γλυπτά της αποτέλεσαν ο χάλυβας, το αλουμίνιο, ο γύψος, το πλεξιγκλάς και οι φωτοσωλήνες νέον. Τα σημεία και τα σύμβολα του γραπτού λόγου όπως και οι διακριτικές αναφορές στην ελληνική ιστορία και τη γυναικεία υπόσταση, ήταν εξίσου χαρακτηριστικά στοιχεία των έργων της.
Ήταν από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λουμινισμού.
Τα έργα της αποδίδουν την ζωή των μεγάλων αστικών κέντρων, διακρίνονται από βάθος, εύρος και διαφορετικές προσεγγίσεις. Το γνωστότερο χαρακτηριστικό της δουλειάς της, η χρήση νέον σε διάφορα σχήματα και χρώματα, αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1960. Ο προσωπικός τρόπος με τον οποίο εκφράστηκε δημιουργικά, αξιοποιώντας το νέον ως πλαστικό μέσο, έκαναν τα έργα της να ξεχωρίσουν.
Το έργο της Οι Πύλες της Times Square, μια σύνθεση από ανοξείδωτο ατσάλι, πλεξιγκλάς και φώτα νέον, αποτελεί σημείο αναφοράς της καλλιτεχνικής της δράσης αλλά και ένα από τα πιο σημαντικά αμερικανικά γλυπτά.
Η πρώτη της ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1961 στη γκαλερί της Betty Parsons ενώ την ίδια χρονιά ο διευθυντής του μουσείου Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης την επέλεξε για να εγκαινιάσει μια σειρά από ατομικές εκθέσεις στο χώρο του μουσείου. Οι πολυάριθμες ατομικές εκθέσεις που ακολούθησαν, σε Αμερική και Ευρώπη, παρουσίασαν τα έργα της σε πάρα πολλά διάσημα μουσεία και γκαλερί στον κόσμο όπου συναναστράφηκε σημαντικές προσωπικότητες της τέχνης.
Πολλά έργα της κοσμούν δημόσιους χώρους σε διάφορα μέρη του κόσμου, τα οποία παρά τον τεχνολογικό τους χαρακτήρα, αναδεικνύουν την προσωπική ευαισθησία.
Στην Αθήνα φιλοξενούνται, σε δημόσιο χώρο, δυο σημαντικά έργα της. Η εμβληματική «Κλυταιμνήστρα» (1967) που βρίσκεται στο προαύλιο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, και το Mott Street που έχει τοποθετηθεί στον σταθμό του Μετρό «Ευαγγελισμός» .
Το 1992, αναζητώντας ένα ερημητήριο για να πραγματοποιήσει τη νέα γλυπτική της σύλληψη, επιστρέφει στην Αθήνα. Αυτή η απόφασή της οδήγησε στην σύλληψη και δημιουργία της σειράς έργων «Cinema Oasis».
Ενώ από το 2007 ζoύσε μόνιμα στην Αθήνα, μοίραζε το χρόνο της μεταξύ Ελλάδος και Αμερικής και άφησε την τελευταία της πνοή στην Αθήνα, στις 23 Δεκεμβρίου 2013, σε ηλικία 79 ετών, λίγες μέρες πριν τα γενέθλια της. Ο βασικός κληρονόμος της, σύμφωνα με τη διαθήκη της, ήταν το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης!
Το σημαντικό κληροδότημα, περιλαμβάνει:
- 6 από τα ιστορικά έργα της συλλογής «Cityscapes».
- Το 50% των χρημάτων και χρεογράφων της,
- 1 διαμέρισμα.
- Όλα τα σχέδια, τις μεταξοτυπίες, τις μακέτες, τα ζωγραφικά έργα, τα εικαστικά έργα.
- Όλο το αρχείο της (έγγραφα).
Η Χρύσα Βαρδέα αφιέρωσε την ζωή της στην διαφορετικότητα, πλάθοντας ιστορίες, τις οποίες εξιστόρησε με τα έργα της σε εκατομμύρια ανθρώπους.
Η προσφορά της στην τέχνη υπήρξε μεγαλειώδης και ανιδιοτελής, αποδεικνύοντας ότι η τέχνη είναι πηγαία και αυθεντική συναισθηματική έκφραση.
Ήταν μια γυναίκα που μεγάλωσε δύσκολα αλλά κατάφερε να κατακτήσει τα όνειρά της και αποτελεί όχι μόνο σπουδαίο παράδειγμα καλλιτέχνη αλλά και παράδειγμα ζωής.