Το πνεύμα των Χριστουγέννων, με το γνωστό μήνυμα της αγάπης και αλληλεγγύης που το χαρακτηρίζει, έγινε αφορμή οι αντιμαχόμενοι στρατιώτες του αιματηρού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, να διακόψουν για λίγο τις πολεμικές συγκρούσεις και να ξεχάσουν ότι είναι εχθροί.
Μια από τις πιο πραγματικά συγκλονιστικές στιγμές του πολέμου και γενικά της ιστορίας, που ο ανθρωπισμός κατάφερε να ξεπεράσει κάθε συμφέρον και διχασμό, ήταν αυτή η αυθόρμητη Ανακωχή που πραγματοποιήθηκε από τους αντίπαλους στρατιώτες στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου τα Χριστούγεννα του 1914.
24 Δεκεμβρίου 1914
Ήταν μια κρύα και περίεργα ήσυχη Παραμονή Χριστουγέννων στα χαρακώματα της Φλάνδρας του Δυτικού Μετώπου, του κυριότερου μετώπου του πολέμου. Κάπου γύρω στα μεσάνυχτα ακούστηκε από ένα γερμανικό στρατόπεδο να ψάλλεται ένα τραγούδι και κεριά άρχισαν να τρεμοπαίζουν. Τραγουδούσαν την “Άγια Νύχτα”. Οι Βρετανοί στο απέναντι στρατόπεδο αρχικά απόρησαν, αλλά δεν άργησαν να μπουν στο κλίμα και να ακολουθήσουν. Άρχισαν κι εκείνοι να τραγουδούν την Άγια Νύχτα στη γλώσσα τους.
Η ανταρσία της ανακωχής είχε ξεκινήσει. Σιγά σιγά όλο και περισσότεροι στρατιώτες άρχισαν να βγαίνουν διστακτικά από τις θέσεις τους και να συναντιούνται με τους απέναντι στην ουδέτερη ζώνη ανταλλάσσοντας μεταξύ τους ευχές σαν να μην υπήρξαν εχθροί ποτέ.
Ήταν μια αυθόρμητη ανακωχή των στρατιωτών ενάντια στις εντολές των ανωτέρων τους, που φυσικά δεν είχαν αποφασίσει κάτι τέτοιο.
Ως την επόμενη ημέρα, ανήμερα Χριστούγεννα, η ανακωχή έγινε σχεδόν καθολική. Οι αντίπαλοι στρατιώτες τραγουδούσαν μαζί, κουβέντιαζαν, βγήκαν αναμνηστικές φωτογραφίες και διηγήθηκαν ιστορίες που τους στιγμάτισαν στους ως τότε μήνες του ζοφερού πολέμου. Τηρώντας το έθιμο της γιορτινής ημέρας, αντάλλαξαν μεταξύ τους και πρόχειρα δώρα, μαρμελάδες, ουίσκι, τσιγάρα, σοκολάτες, λουκάνικα, μπύρα και άλλα.
Βρετανοί, Βέλγοι, Γάλλοι και Γερμανοί είχαν την ευκαιρία να θάψουν τους νεκρούς τους όπως άρμοζε, να περιποιηθούν τους τραυματίες τους και να οργανώσουν τα χαρακώματά τους. Όλα σε ένα κλίμα αυθόρμητης αλληλεγγύης και ανθρωπισμού.
Το απόγευμα των Χριστουγέννων μάλιστα πραγματοποιήθηκε και ποδοσφαιρικός αγώνας, όπου οι δύο πλευρές βρέθηκαν αντίπαλες σε ένα κανονικό παιχνίδι, αυτή τη φορά χωρίς θύματα. Χρησιμοποίησαν μια αυτοσχέδια μπάλα φτιαγμένη από άχυρο και δεμένη με σπάγκο, ενώ λέγεται πως αντίστοιχα παιχνίδια πραγματοποιήθηκαν και σε άλλα σημεία του μετώπου.
Τα συγκλονιστικά γεγονότα της Ανακωχής των Χριστουγέννων του 1914 επιβεβαιώνονται και από τα επίσημα αρχεία, καθώς και από προσωπικές γραπτές μαρτυρίες στρατιωτών, που τα έζησαν.
«Τα όπλα σίγησαν και οι στρατιώτες άρχισαν να βγαίνουν από τα χαρακώματα τους. Αφήσαμε και εμείς τα όπλα και συναντήσαμε τον εχθρό. Απ’ όσο θυμάμαι, οι Γερμανοί βγήκαν πρώτοι και άρχισαν να έρχονται προς το μέρος μας. Τους αντιγράψαμε αυθόρμητα. Χαιρετηθήκαμε και αρκετοί από εμάς άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο. Μην φαντάζεστε τίποτα οργανωμένο. Μια αυτοσχέδια μπάλα βρέθηκε από το πουθενά και περίπου 50 άτομα αλλάζαμε πάσες.»
(μαρτυρία του Άγγλου στρατιώτη Μπέρτι Φέλσταντ)
“Μητέρα, έδωσα κι εγώ τα χέρια με έναν αντίπαλο στρατιώτη. Είναι ολοφάνερο το πόσο θέλουν κι αυτοί να γυρίσουν πίσω τις οικογένειές τους. Οι πίπιζες ηχούσαν όλη μέρα και στρατιώτες κυκλοφορούσαν στο μέτωπο ανενόχλητοι χωρίς το φόβο του θανάτου”.
(από επιστολή του Βρετανού λοχαγού Α. Ντ. Τσάρτερ)
Ένας στρατιώτης ανέφερε στα απομνημονεύματά του ότι αυτά ήταν “τα πιο αξέχαστα Χριστούγεννα της ζωής του” και ένας άλλος ότι “δεν θα έχανε τη χθεσινή εμπειρία ακόμη και για το πιο υπέροχο χριστουγεννιάτικο δείπνο στην Αγγλία“.
Υπήρξαν βέβαια και αρκετοί που δεν συμμερίστηκαν το χριστουγεννιάτικο κλίμα και εξέφρασαν τη διαφωνία τους, ειδικά εκείνοι που είχαν πρόσφατα χάσει συντρόφους τους στη μάχη. Σε κάποια σημεία οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν και κάποιοι στρατιώτες θανατώθηκαν όταν βγήκαν από τα χαρακώματα νομίζοντας πως θα έχουν μια μέρα εκεχειρίας.
Οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι ανησύχησαν ότι οι άνδρες τους θα έχαναν την ορμή τους και τη διάθεση για πόλεμο, όμως εκείνη την ημέρα οι εντολές τους έπεσαν στο κενό. Αρκετοί από αυτούς υπέστησαν ποινές από τους ανωτέρους τους, που δεν κατάφεραν να “συνετίσουν” τους στρατιώτες τους.
Από τη επόμενη μέρα πάντως ο πόλεμος συνεχίστηκε κανονικά, παρόλο που εκείνα τα ιδιαίτερα, αλλά τόσο αληθινά Χριστούγεννα του 1914 θα έμεναν σε όλους αξέχαστα.
Αυτά ήταν και τα πρώτα Χριστούγεννα της περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Την επόμενη χρονιά μερικές ομάδες στρατιωτών οργάνωσαν και πάλι εκεχειρία ενόψει των Χριστουγέννων, όμως αυτές οι περιπτώσεις δεν ήταν τόσο εκτεταμένες και δεν υπήρξε η μαζική ειρηνική συσπείρωση της πρώτης φοράς.
Άλλωστε η φρίκη του πολέμου είχε πλέον χαράξει βαθιά σημάδια στις καρδιές όσων τον βίωναν και εκατομμύρια στρατιώτες είχαν χάσει τη ζωή τους στα χαρακώματα. Συνέβαλε επίσης και το γεγονός ότι υπήρξαν αυστηρές εντολές από τους ανωτέρους και των δύο πλευρών, που απαγόρευαν τον συγχρωτισμό για να μην επαναληφθεί η “ανταρσία” του 1914.
Είναι παρόλα αυτά γνωστό ότι κυρίως τα πρώτα χρόνια του πολέμου υπήρξαν περιστασιακά ημέρες “άτυπης” εκεχειρίας μεταξύ των εχθρών, ακόμα και εκτός των γιορτινών ημερών.
Με σιωπηρές μεταξύ τους συμφωνίες τα αντίπαλα στρατόπεδα απέφευγαν τις έντονα βίαιες συμπεριφορές αφήνοντας ο ένας στον άλλο τον χρόνο να περισυλλέξουν τους νεκρούς και τραυματίες τους, να ξεκουραστούν λίγο ή να ασχοληθούν με δουλειές του στρατοπέδου. Σε κάποιες περιπτώσεις ερχόντουσαν και σε επαφή μεταξύ τους συζητώντας ή ανταλλάσσοντας τσιγάρα.
Όσο ο πόλεμος προχωρούσε, τόσο τα φαινόμενα “διαλειμμάτων” ειρήνης γινόντουσαν και πιο σπάνια. Ειδικότερα μετά τις αιματηρές μάχες του 1916 (Μάχη του Βερντέν και του Σομμ) με τους εκατομμύρια νεκρούς και την εκτεταμένη χρήση χημικών όπλων, οι στρατιώτες πλέον είχαν ποτιστεί με περισσότερη σκληρότητα και μίσος για τους αντιπάλους τους.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ή αλλιώς ο Μεγάλος Πόλεμος, που κράτησε μέχρι τον Νοέμβριο του 1918, χαρακτηρίστηκε ως ο μεγαλύτερος πόλεμος φθοράς στην παγκόσμια ιστορία. Ο τελικός απολογισμός του ήταν περισσότερα από 8 εκατομμύρια νεκροί στρατιώτες και πάνω από 14 εκατομμύρια θύματα άμαχου πληθυσμού.
Μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα του πολέμου η Ανακωχή των Χριστουγέννων του 1914 αποτελεί ίσως την πιο αξιοσημείωτα ασυνήθιστη και συγκινητική στιγμή ειρήνης και αδελφοσύνης, που έμεινε για πάντα στην ιστορία.
Το γεγονός φυσικά αποτέλεσε έμπνευση για διάφορα έργα τέχνης, από ταινίες ως μνημεία, διαφημιστικά και δημοφιλή τραγούδια.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα μεταξύ άλλων είναι: η γαλλική ταινία “Joyeux Noël” (2005), το τραγούδι “Christmas in the Trenches” του John McCutcheon, το τραγούδι “All Together Now” των The Farm και το τραγούδι “It Could Happen Again” του Collin Raye.
_______________________________________
Μακάρι οι άγιες μέρες των γιορτών έστω να αποτελούν μια αφορμή και υπενθύμιση για όλους μας για περισσότερες “ανακωχές” και λιγότερο διχασμό και θλιβερή συνέχεια οποιουδήποτε είδους πολέμου δεχόμαστε και αποδεχόμαστε.
