Η πλατεία Τιεν Αν Μεν (Tiananmen Square) ή πλατεία της “Ουράνιας Γαλήνης” βρίσκεται στο κέντρο του Πεκίνου και χρονολογείται από το 1415 και την εποχή της Δυναστείας των Μινγκ. Κατά την δεκαετία του ’50, και μετά από καταστροφές που υπέστη από πολεμικές συγκρούσεις που μεσολάβησαν εκεί, αναδιαμορφώθηκε αποκτώντας τετραπλάσιο μέγεθος. Σήμερα αποτελεί την μεγαλύτερη πλατεία του κόσμου.
Για την Κίνα η πλατεία, έμβλημα της κυριαρχίας του Μάο Τσετούνγκ, έχει τεράστια ιστορική σημασία έχοντας φιλοξενήσει πλήθος στρατιωτικών γεγονότων, σημαντικών πολιτικών προσώπων και μεγάλων λαϊκών συγκεντρώσεων.
Ο δυτικός κόσμος όμως τη γνωρίζει ουσιαστικά από ένα περιστατικό: την αιματηρή σφαγή εκατοντάδων φοιτητών τον Ιούνιο του 1989 από το κομμουνιστικό καθεστώς.
________________________________________
Στον βωμό της νέας αγοράς
Βρισκόμαστε στην Κίνα της δεκαετίας του ’80, μια εποχή που ο παλιότερος σοσιαλισμός αποκτούσε όλο και πιο έντονο καπιταλιστικό χαρακτήρα ακολουθώντας τα πρότυπα της δυτικής αγοράς. Οι προσπάθειες της Σοβιετικής Ένωσης να εξισωθούν σε υπεροχή με την Αμερική επισφραγίστηκαν με τις κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ του 1985. Οι κοινωνικές αλλαγές είναι ραγδαίες και τα καθεστώτα όλο και πιο απομακρυσμένα από το λαϊκό αίσθημα.
Το μονοκομματικό και ασφυκτικά εδραιωμένο κομμουνιστικό καθεστώς στην Κίνα ακολουθεί τη νέα οικονομική φρενίτιδα με την κλασσική συνέπεια: οι πλούσιοι γίνονται ισχυρότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Διαφθορά, φτώχεια, ανεργία μαστίζουν μέρος του λαού, ο οποίος ταυτόχρονα στερείται δημοκρατικών, αλλά και ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Η Κίνα δεν φημιζόταν ποτέ για τη λειτουργία της βάσει των αναγκών της πλειοψηφίας, όμως πλέον ο “σοσιαλισμός της αγοράς” γιγάντωσε τα προβλήματα της πολιτικής απολυταρχίας, της γραφειοκρατίας και των κοινωνικών ανισοτήτων.
Όλο και περισσότερες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας λαμβάνουν χώρα εκείνη την περίοδο, κυρίως από φοιτητές και τμήματα διάφορων εργαζομένων, που διεκδικούσαν δικαιώματα, όπως η ελευθερία λόγου και τύπου, καθώς και εγκαθίδρυση δημοκρατικών θεσμών.
Στις 15 Απριλίου πεθαίνει ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος, Hu Yaobang, ο οποίος θεωρούταν σημαντικός μεταρρυθμιστής έχοντας κερδίσει την εκτίμηση του αγανακτισμένου με την κυβέρνηση κόσμου. Ο θάνατός του λοιπόν υπήρξε καταλυτικός για το ξέσπασμα της ιστορικής εξέγερσης.
Εξέγερση και σφαγή στην πλατεία Τιέν Αν Μεν
Από τις 22 Απριλίου του 1989 αρχίζει μια σειρά έντονων διαδηλώσεων με πρωτοστάτες δεκάδες χιλιάδες φοιτητές στην πλατεία Τιέν Αν Μεν του Πεκίνου, που κράτησε περίπου έξι εβδομάδες. Κάθε μέρα όλο και περισσότερος κόσμος ενωνόταν με το αποφασισμένο πλήθος, ενώ το κύμα διαδηλώσεων εξαπλώθηκε σε περίπου 400 πόλεις της χώρας. Υπολογίζεται ότι στο αποκορύφωμά του ήταν συγκεντρωμένοι στην πλατεία περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι.
Με συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας και κατά της διαφθοράς και του νεποτισμού ζητούσαν άμεσες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που θα ελάφρυναν τον καταπιεσμένο λαό.
Οι αρχές στάθηκαν άλλοτε πιο συμβατικές και άλλοτε πιο επιθετικές, ενώ φαίνεται πως και τα μέσα ενημέρωσης υποστήριξαν με τον τρόπο τους τις διαδηλώσεις καλύπτοντας τες εκτενώς σε καθημερινή βάση.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα παρακολουθούσε αρχικά τα δρώμενα σχεδόν στωικά, αλλά περνώντας οι μέρες άρχισε να θορυβείται ότι απειλείται η απολυταρχική κυριαρχία του και χαρακτήριζε τις διαδηλώσεις ως “αντεπαναστατική αναταραχή”.
Κάποια στελέχη του Κόμματος έδειξαν πρόθυμα να διαπραγματευτούν με τους διαδηλωτές και να ικανοποιήσουν κάποια αιτήματά τους. Όμως οι γηραιότεροι και πιο σκληροπυρηνικοί του καθεστώτος θεώρησαν ότι βρίσκονται υπό απειλή και αποφάσισαν να καταστείλουν την εξέγερση χρησιμοποιώντας βία.
Στις 20 Μαΐου κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος και στις 3 Ιουνίου οι πολίτες ενημερώθηκαν από την τηλεόραση να παραμείνουν στα σπίτια τους.
Ξημερώματα της επόμενης μέρας, 4 Ιουνίου του 1989, 50 άρματα μάχης και 300.000 στρατιώτες περικύκλωσαν την πλατεία και άνοιξαν πυρ εναντίον των παρευρισκομένων διαδηλωτών.
Το σκηνικό που ακολούθησε είναι δύσκολο να περιγραφεί ακόμα και από αυτούς που το έζησαν. Κάποιοι διαδηλωτές προσπάθησαν να αντεπιτεθούν με πέτρες, ξύλα και οτιδήποτε έβρισκαν μπροστά τους, άλλοι έτρεχαν να σωθούν, ενώ άλλοι προσπαθούσαν να απομακρύνουν τους διπλανούς τους που έπεφταν νεκροί ή τραυματισμένοι από τα πυρά.
Σύντομα όμως το πλήθος άρχισε να διαλύεται και η ιστορική πλατεία άδειασε από διαδηλωτές και πέρασε στα χέρια του κομμουνιστικού στρατού.
Ο αριθμός των νεκρών παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστος. Οι κινεζικές αρχές έκαναν λόγο για περίπου 240 νεκρούς, ενώ ο Ερυθρός Σταυρός και άλλες διεθνείς πηγές αναφέρονται σε τουλάχιστον 2.000 θύματα.
Χιλιάδες διαδηλωτές συνελήφθησαν, πολλοί από αυτούς φυλακίστηκαν και κάποιοι παραμένουν στη φυλακή μέχρι σήμερα, άλλοι εκτελέστηκαν, ενώ αρκετοί κατάφεραν να φύγουν από τη χώρα και να μεταναστεύσουν στην Ευρώπη.
____________________________________
Για άλλη μια φορά, το Κομμουνιστικό καθεστώς φρόντισε να ασκήσει σκληρή προπαγάνδα στα μέσα ενημέρωσης καταστρέφοντας πολλά σχετικά αρχεία και ελέγχοντας πλήρως τις πληροφορίες των ειδήσεων.
Την περίοδο μάλιστα του στρατιωτικού νόμου η φωτογράφηση έγινε ποινικό αδίκημα με ποινή φυλάκισης αρκετών ετών.
Δημοσιογράφοι άλλων χωρών δέχτηκαν επίσης επίθεση από τις κυβερνητικές αρχές, κατασχέθηκαν τα φιλμ τους και διώχθηκαν από τη χώρα. Στην πολιτική σκηνή απομακρύνθηκαν ή υποβαθμίστηκαν διάφορα στελέχη που είχαν σταθεί στο πλευρό των εξεγερμένων, ενώ ενισχύθηκαν επίσης οι αστυνομικές δυνάμεις ασφαλείας.
Μέχρι σήμερα οι φωτογραφίες της τραγωδίας απαγορεύονται στην Κίνα, καθώς και οι δημόσιες αναφορές στο γεγονός, ενώ το πιο συγκλονιστικό είναι ότι μεγάλο μέρος του κινεζικού λαού δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτα γι’ αυτό λόγω της εντατικής προπαγάνδας της κυβέρνησης όλα τα επόμενα χρόνια!
Η στιγμή που αμφισβητήθηκε η νομιμότητα του απολυταρχικού κομμουνισμού έμελλε να πληρωθεί με αίμα και να γίνει ένα από τα πιο σκοτεινά και λογοκριμένα ζητήματα της ιστορίας της χώρας.
Δείτε σχετικό απόσπασμα της καταστολής από ρεπορτάζ του BBC.
Η φωτογραφία-σύμβολο
Στις 5 Ιουνίου του 1989, μια μέρα μετά την αιματηρή καταστολή των διαδηλωτών στην πλατεία Τιέν Αν Μεν, τραβήχτηκε η φωτογραφία του ανθρώπου με τα τανκς, που έγινε σύμβολο του τραγικού γεγονότος.
Ένας άγνωστος νεαρός άνδρας στάθηκε στη μέση της λεωφόρου εμποδίζοντας την πορεία των αρμάτων μάχης που περνούσαν κάνοντάς τα να σταματήσουν. Μετά από περίπου 3 λεπτά, που ο άντρας δεν άφηνε τη θέση του, δύο τύποι με γαλάζια ενδυμασία τον απομάκρυναν και εξαφανίστηκαν μαζί του μέσα στο πλήθος.
Μπορεί η φωτογραφία αυτή να έγινε έμβλημα της εξέγερσης ενάντια στο καθεστώς, όμως η ταυτότητα του θαρραλέου πρωταγωνιστή της παραμένει άγνωστη, όπως και το τι απέγινε. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο άντρας συνελήφθη από τις αρχές και εκτελέστηκε μετά από κάποιες μέρες ή μήνες, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι ξέφυγε και συνέχισε ως άγνωστος τη ζωή του στο Πεκίνο.
Πάντως η κυβέρνηση της Κίνας δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει σε διάφορες φάσεις το γεγονός ως “παράδειγμα ανθρωπισμού” τονίζοντας ότι το άρμα σταμάτησε και δεν καταπάτησε τον άγνωστο άντρα.
Η διάσημη φωτογραφία τραβήχτηκε από τον φωτογράφο Jeff Widener του Associated Press, ο οποίος την τράβηξε με τηλεφακό από τον 6ο όροφο ενός ξενοδοχείου, περίπου 800 μέτρα μακρυά από το σημείο.
Ένας ξεχασμένος απόηχος
Το τραγικό γεγονός συγκλόνισε τη διεθνή κοινότητα, που κατά κύριο λόγο καταδίκασε την κινεζική κυβέρνηση. Πολλές ασιατικές χώρες παρέμειναν σιωπηλές σχετικά με τις διαμαρτυρίες, ενώ χώρες όπως η Κούβα, η Τσεχοσλοβακία, η Ανατολική Γερμανία, καθώς και οι ηγέτες των κομμουνιστικών κομμάτων της Ελλάδος υποστήριξαν την κινεζική κυβέρνηση και κατηγόρησαν τις διαδηλώσεις! Χαρακτήρισαν μάλιστα το γεγονός της σφαγής “λυπηρό, ίσως όμως και αναγκαίο”…
Σύντομα πράγματι το τραγικό γεγονός θάφτηκε μαζί με άλλα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, αφού η Κίνα εξελίχθηκε σε έναν οικονομικό κολοσσό και πολύτιμο σύμμαχο και συνέταιρο για τη Δύση. Τα δικαιώματα που ζητούσαν οι φοιτητές το 1989 εξακολουθούν να είναι σε εκκρεμότητα, όμως όσο ο λαός “πληρώνεται” με πληθώρα υλικών αγαθών και φανφάρες, οι ουσιαστικές ελευθερίες μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.
Το κομμουνιστικό υβρίδιο οικονομικού φιλελευθερισμού και άκρατου πολιτικού απολυταρχισμού, που κόστισε χιλιάδες ζωές το 1989 (και όχι μόνο), ουσιαστικά δεν νικήθηκε ποτέ, αλλά ζει και βασιλεύει στην Κίνα μέχρι σήμερα.