Μια από τις πιο μελανές σελίδες της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης, που στιγματίστηκε από την καταστροφή ενός πλούσιου νησιού της χώρας μας, τη σφαγή περίπου 150.000 Ελλήνων και ένα ανεπανάληπτο σκλαβοπάζαρο γυναικόπαιδων.
______________________________
Η Επανάσταση είχε ξεκινήσει επίσημα ήδη έναν χρόνο και μέχρι τον Μάρτιο του 1822 Πελοπόννησος και Στερεά Ελλάδα είχαν περάσει πανηγυρικά στα χέρια των Ελλήνων επαναστατών.
Εκείνη την περίοδο το νησί της Χίου ήταν ένα από τα πλουσιότερα και ακμάζοντα της χώρας. Μαζί με την Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη θεωρούταν φάρος του ελληνικού πνεύματος. Βασισμένο ως συνήθως στην καλλιέργεια της μαστίχας είχε σημαντική οικονομική και εμπορική δραστηριότητα με τα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης. Επίσης είχε αυξηθεί ο πληθυσμός του σε περισσότερους από 100.000 Έλληνες κατοίκους. Ο αριθμός ποικίλει στις καταγραφές από 120.000 ως και 180.000.
Ωστόσο ο τούρκικος ζυγός παρέμενε μια θηλιά στο λαιμό για τους Χιώτες. Ήταν καθημερινότητα γι’ αυτούς να δέχονται πλιάτσικο στα χωριά τους και τα υπάρχοντά τους από τους Οθωμανούς, να δολοφονούνται συμπατριώτες τους και να οδηγούνται υπό απειλές σε καταναγκαστικά έργα τουρκικών οχυρώσεων. Για να προλάβουν την επανάσταση στο νησί, οι Τούρκοι ήταν μεταφέρει στρατεύματα από την Μικρά Ασία με διοικητή τον Βαχίτ πασά.
Σύμφωνα με τις αναφορές, η Χίος ήθελε να μπει ενεργά στην Επανάσταση από την αρχή της το 1821, όμως όπως φαίνεται αποτελούσαν τροχοπέδη οι διαφωνίες μεταξύ των αρχών και επιχειρηματιών του νησιού.
Τον Ιούλιο του 1821 ο έμπορος και Φιλικός, Ιωάννης Ράλλης, προσπάθησε να οργανώσει εξέγερση στο νησί, όμως ήρθε σε διαφωνία με τους υπόλοιπους εμπόρους, καθώς και τον Υψηλάντη, που θεωρούσαν πως το εγχείρημα θα ήταν τότε επικίνδυνο. Άλλες πηγές αναφέρουν πως μέρος των Χιωτών δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την επανάσταση εξαιτίας των προνομίων που απολάμβανε το νησί τους σε σχέση με άλλες περιοχές της χώρας.
Φτάνοντας στον Μάρτιο του 1822 o Αντώνιος Μπουρνιάς (Χιώτης αντισυνταγματάρχης του γαλλικού στρατού κατά την αιγυπτιακή εκστρατεία) συναντήθηκε με τον Λυκούργο Λογοθέτη στην Σάμο προσπαθώντας να τον ξεσηκώσει να οργανώσουν την επανάσταση στο νησί της Χίου. Ο Λογοθέτης ήταν ο πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της επανάστασης στη Σάμο, που είχε κηρυχθεί και ξεκινήσει με επιτυχία στις αρχές Μαρτίου.
Οι δύο άντρες αποφάσισαν την εξέγερση στη Χίο γεμάτοι ενθουσιασμό. Δεν είχαν όμως εντολή από την Κεντρική Επαναστατική Διοίκηση και δεν συμφωνούσαν σε αυτό και οι αρχές του νησιού, που δεν ήθελαν να ρισκάρουν την όση ασφάλεια είχαν ως τότε. Αρκετοί Χιώτες έσπευσαν να στηρίξουν τους αρχηγούς, αν και το νησί γενικότερα διατηρούσε ένα αίσθημα φόβου για το αποτέλεσμα.
Δυστυχώς το εγχείρημα των Μπουρνιά και Λογοθέτη αποδείχθηκε μάλλον βιαστικό και μη καλά οργανωμένο και όχι μόνο απέτυχε, αλλά κατέληξε σε ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού. Από τη μια η απροθυμία των πρόκριτων και περισσότερων κατοίκων του νησιού να συμμετάσχουν στην εξέγερση, από την άλλη οι διχόνοιες που προέκυψαν μεταξύ των δύο αρχηγών και επίσης η ελλειπής και αργοπορημένη βοήθεια, έφεραν τους Τούρκους σε πλεονεκτική θέση.
Φυσικά η αντίδραση των Οθωμανών ήταν αναμενόμενα εξαγριωμένη. Ο Σουλτάνος διέταξε να μεταφερθεί στο νησί στόλος από την Μικρά Ασία με διοικητή τον Καρά Αλή και δυναμικό 7.000 στρατιωτών και 46 πλοίων.
Οι Τούρκοι μπορεί να μην αντιμετώπισαν ιδιαίτερη αντίσταση, αλλά φαίνεται πως οι διαθέσεις και οι εντολές τους ήταν να μην αφήσουν τίποτα όρθιο. Λεηλατούσαν και στη συνέχεια έκαιγαν τα σπίτια των Ελλήνων, ενώ έσφαζαν κατά χιλιάδες τους αμάχους που συναντούσαν μπροστά τους. Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι η συντριπτική πλειοψηφία του νησιού δεν συμμετείχε καν στην εξέγερση, οπότε κατά κύριο λόγο επρόκειτο για μια σφαγή εντελώς ανυποψίαστων αμάχων.
Η μέρα της επίθεσης ήταν τότε Μεγάλη Πέμπτη, 30 Μαρτίου του 1822, ενώ οι σφαγές και οι λεηλασίες των Τούρκων από χωριό σε χωριό του νησιού κράτησαν για πολλές μέρες μετά.
Η φρίκη που έζησε εκείνες τις ημέρες η Χίος ήταν ανεπανάληπτη. Οι Οθωμανοί σκότωσαν όλα τα μωρά παιδιά κάτω των 3 ετών, όλες τις γυναίκες άνω των 40 ετών και όλους τους άντρες άνω των 12 ετών. Γλύτωσαν μόνο όσοι δήλωσαν πρόθυμοι να ασπαστούν τον μουσουλμανισμό. Οι Τούρκοι έμπαιναν σε διάφορα κτίρια και μοναστήρια, όπου έβρισκαν καταφύγιο Χιώτες και τους σκότωναν μαζικά. Ένα μέρος των κατοίκων κατάφερε να διαφύγει προς τα Ψαρά, τις Κυκλάδες και την Πελοπόννησο και να σωθεί.
Για να πάρουν και τα εύσημα για τις κτηνωδίες τους οι Τούρκοι έκοβαν τα κεφάλια των θυμάτων ή τα αυτιά τους και τα έστελναν στον Σουλτάνο. Τα κεφάλια ιερέων και αρχόντων του τόπου απολάμβαναν μεγαλύτερης φυσικά εκτίμησης. Ο Τούρκος τοποτηρητής Βαχίτ πασάς κατέγραψε στην σχετική αναφορά του περίπου 1.200 κεφάλια “ιερέων, προεστών και ανταρτών”, ενώ έστειλε στην Κωνσταντινούπολη “5 φορτία με κομμένα κεφάλια και 2 φορτία κομμένα αυτιά”.
“…τους μεν ηλικιωμένους επέρασαν γενναιότατα εν στόματι μαχαίρας, παρομοίως και τας ηλικιωμένας γραίας, την δε κινητήν περιουσίαν αυτών ελεηλάτησαν … τας δε ωραίας κόρας των και τους τρυφερούς νεανίσκους των ηχμαλώτισαν. Το αίμα έρρευσε ποταμηδόν …”
Αρχές Μαΐου κρεμάστηκαν δημόσια για παραδειγματισμό 49 επιφανείς Χιώτες που κρατούνταν ως όμηροι, μεταξύ των οποίων και ο αρχιεπίσκοπος Πλάτων.
Περίπου 52.000 κάτοικοι του νησιού σφαγιάστηκαν ανελέητα και κάπου 40.000 γυναίκες και παιδιά αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν από Εβραίους δουλεμπόρους στα σκλαβοπάζαρα Ανατολής και Δύσης.
Νεαρά αγόρια και κορίτσια και γυναίκες ως 40 ετών μεταφέρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Τα έσερναν στους δρόμους δεμένα το ένα με το άλλο και τα πουλούσαν σε εξευτελιστικές τιμές. Στην γαλλική εφημερίδα Courrier Francais καταγράφηκε πως οι φανατικοί μουσουλμάνοι αγόραζαν αιχμάλωτα θύματα της Χίου για 30 γρόσια και στη συνέχεια τα έσφαζαν για να κερδίσουν μια θέση στον παράδεισό τους.
Τα παιδιά που ήταν μικρότερα των 7 ετών και δεν έκαναν για αγοραπωλησία απλά δολοφονούνταν, ενώ πολλές γυναίκες επέλεγαν να αυτοκτονήσουν για να μην ζήσουν τον εξευτελισμό στα χέρια των Τούρκων, αλλά και των αγοραστών τους. Τα παιδιά φυσικά αναγκάζονταν όλα να εξισλαμιστούν. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Βρετανός κληρικός Walsh “μέσα σε μια μέρα έγιναν περισσότεροι προσηλυτισμοί από το Ευαγγέλιο στο Κοράνι απ’ όσοι απ’ το Κοράνιο στο Ευαγγέλιο μέσα σε έναν αιώνα”.
Το τραγικό αυτό σκλαβοπάζαρο των παιδιών της Χίου σταμάτησε τελικά στις 19 Ιουνίου με απόφαση της αδερφής του Σουλτάνου, που ήταν φεουδάρχης του νησιού.
Στο ρημαγμένο πλέον νησί έμειναν μόλις 2.000 Έλληνες Χριστιανοί από τους τουλάχιστον 120.000 που ήταν πριν ο πληθυσμός.
Η φρικτή σφαγή της Χίου συγκλόνισε την ελληνική επικράτεια, αλλά και την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ξεσηκώνοντας εκ νέου το φιλελληνικό κίνημα να υποστηρίξει την επανάσταση. Ο Γάλλος ζωγράφος Eugène Delacroix δημιούργησε με αφορμή το γεγονός τον περίφημο πίνακα “Le Massacre de Chios” ευαισθητοποιώντας έτσι την κοινή γνώμη της χώρας του.
Η απάντηση των Ελλήνων Επαναστατών για το ντροπιαστικό ολοκαύτωμα της Χίου ήρθε στις 6 Ιουνίου, όταν ο ελληνικός στόλος με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Κανάρη και τον Ανδρέα Πιπίνο αντεπιτέθηκε στον τουρκικό πυρπολώντας την ναυαρχίδα του Καρά Αλή. Το εγχείρημα αυτό στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία προκαλώντας ενθουσιασμό στους αγωνιστές και μεγάλη έκπληξη στους Οθωμανούς.
Ο εχθρός αναζήτησε αντίποινα στοχεύοντας αυτή τη φορά τα Μαστιχοχώρια της Χίου, περιοχή στην οποία είχε δώσει αμνηστία ο Σουλτάνος και όπου είχαν καταφύγει πολλοί Έλληνες. Δολοφονήθηκαν σχεδόν όλοι τους και η περιοχή καταστράφηκε ολοκληρωτικά.