Τα τραμ, όπως και τα τραίνα, έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξη των αστικών κέντρων της αναπτυσσόμενης Ελλάδας ήδη από τα τέλη του 1880 και για περίπου έναν αιώνα μετά. Τα τραίνα συνέβαλαν ουσιαστικά στην βιομηχανική και εμπορική δραστηριότητα. Τα τραμ, από την άλλη, κυριάρχησαν ως μέσα συγκοινωνίας.
Η ανοδική πορεία της ελληνικής οικονομίας μπορεί να επέφερε την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη του κράτους, εντούτοις τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν ήταν κατοχυρωμένα.
Οι οδηγοί των τραμ, οι οποίοι αποκαλούνταν τραμβαγέρηδες, έφτασαν σε σημείο να εργάζονται με εξαντλητικά ωράρια 13-14 ωρών καθημερινά δίχως να βλέπουν ιδιαίτερη αύξηση των εσόδων τους. Έτσι, προχώρησαν το 1909 στην δημιουργία του Συνδέσμου Τροχιοδρομικών Υπαλλήλων. Μέσω αυτού ανέπτυξαν συνδικαλιστική δράση με σκοπό να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας.
Γενικότερα, όλη η εργατική τάξη προσπαθούσε να ορθώσει ανάστημα σιγά σιγά. Η κοινωνία βίωνε μια εσωτερική τρικυμία που δεν κόπαζε με την πάροδο του χρόνου. Ο σύνδεσμος, όπως και όλα τα άλλα σωματεία της εποχής, έκανε συχνά διάφορες ενέργειες, που σταδιακά επέφεραν μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές για τους εργαζομένους, γεγονός που δυσαρεστούσε κάποιους.
Το χρονικό της απεργίας
Ο αναβρασμός στην εργατική τάξη έφερε, με τις εκλογές της 28ης Νοεμβρίου 1910, τη διακυβέρνηση της χώρας στα χέρια του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ήλπιζαν στην άμεση εφαρμογή του μεταρρυθμιστικού προγράμματος, το οποίο θα άλλαζε τον αστικό σχηματισμό της κοινωνίας.
Παρόλα αυτά, δεν εξελίχθηκαν όλα όπως αδημονούσε ο λαός.
Στα μέσα του Ιανουαρίου του 1911 η Εταιρεία Τροχιοδρόμων Αθηνών-Πειραιώς-Περιχώρων (ETAΠΠ), που διαχειριζόταν τα τραμ της πρωτεύουσας, προχώρησε σε απολύσεις με διάφορες προφάσεις, αλλά με απώτερο στόχο τη διάλυση του σωματείου.
Οι τραμβαγέρηδες όμως, που ήταν από τις πιο δυναμικές ομάδες εργαζομένων στην Ελλάδα, δεν άφησαν το συμβάν αναπάντητο και προέβησαν σε καθοριστικές κινητοποιήσεις.
Την 21η Ιανουαρίου του 1911, 680 εργαζόμενοι ακινητοποίησαν τα τραμ και κήρυξαν την έναρξη μιας από τις μεγαλύτερες απεργίες που έλαβαν χώρα στην Αθήνα μέχρι τότε, με στόχο την επαναπρόσληψη των απολυμένων συναδέλφων τους.
Η πρώτη μέρας της απεργίας ξεκίνησε με μια πανηγυρική πομπή από το κέντρο της Αθήνας προς το αμαξοστάσιο. Οι απεργοί χορεύονται υπό τους ήχους πίπιζας, έφτασαν στο Φάληρο και τον Πειραιά, όπου και απέκλεισαν τα αμαξοστάσια, παρά την περιφρούρησή τους από άνδρες της Χωροφυλακής.
Η ETAΠΠ παρέμενε ανένδοτη στο αίτημα των απεργών. Ωστόσο οι απεργοί ήταν τόσο αποφασισμένοι που δήλωναν ότι, αν χρειαστεί, δεν θα διστάσουν να βάψουν μέχρι και τις ράγες με το αίμα τους. Οι ίδιοι, αλλά και οι οικογένειές τους, προχώρησαν σε πραγματικά μαχητικές ενέργειες για την διεκδίκηση του αιτήματος. Μεταξύ άλλων, ξάπλωσαν πάνω στις γραμμές, ώστε να μην φύγει κανένα τραμ από τα αμαξοστάσια.
Το πρόβλημα που δημιουργήθηκε ήταν αρκετά σοβαρό, αφού είχαν αποκλειστεί οι μετακινήσεις των πολιτών, γεγονός που ώθησε την κυβέρνηση στην αναζήτηση άμεσης λύσης. Ακολούθησε συνάντησή τους με τον υπουργό Εσωτερικών, Εμμανουήλ Ρέπουλη, η οποία ήταν απογοητευτική. Ο υπουργός δήλωσε ότι δεν μπορεί να εμπλακεί στα εσωτερικά της ETAΠΠ και ζήτησε από τους απεργούς να σεβαστούν τους νόμους και τις αρχές.
Οι εξελίξεις προκάλεσαν κύμα συμπαράστασης από τα εργατικά κέντρα άλλων κλάδων εργαζομένων, κάτι που προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερες αντιδράσεις.
Οι επόμενες δύο ημέρες κύλησαν στο ίδιο κλίμα και σε μια προσπάθεια εύρεσης λύσης. Τα μέλη του Συνδέσμου κλήθηκαν για συνάντηση με τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Κατά την συνάντηση τούς κοινοποιήθηκε ότι η κυβέρνηση δεν θα επέτρεπε την διεξαγωγή διαιτησίας. Παράλληλα η ETAΠΠ, με την σύμφωνη γνώμη της Εισαγγελίας και αντιπροσώπου της κυβέρνησης, έβαλε σε εφαρμογή απεργοσπαστικό μηχανισμό κατά τον οποίο, σε περίπτωση παρεμπόδισης εργασίας συναδέλφου, θα προχωρούν σε σύλληψη του απεργού.
Η κατάσταση εκτροχιάστηκε στις 24 Ιανουαρίου, όταν και σημειώθηκαν επεισόδια στο αμαξοστάσιο του Κεραμεικού, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι απεργοί με τις οικογένειές τους. Οι προσπάθειες για καταστολή συνοδεύονται με μηνύσεις, Εισαγγελικές παρεμβάσεις και με επιστράτευση των σωμάτων ασφαλείας. Ακολούθησε σύρραξη κατά την οποία ένοπλοι χωροφύλακες προέβησαν σε προειδοποιητικούς πυροβολισμούς, ενώ το ιππικό του στρατού περιφρουρούσε τους παρευρισκομένους. Από τα επεισόδια προέκυψαν γύρω στους 30 τραυματίες και 100 συλληφθέντες.
Όσοι συνελήφθησαν καταδικάστηκαν για άσκηση βίας και στάση εναντίον των αρχών.
Από την επόμενη κιόλας μέρα οι απεργοί άρχισαν να χάνουν την δυναμική τους. Δόθηκε τελεσίγραφο από την ETAΠΠ, ότι όποιος υπάλληλος δεν τηρεί το πρόγραμμα και απουσιάζει αναίτια (απεργεί) θα θεωρείται αυτομάτως απολυμένος.
Έτσι, αρκετοί απεργοί γύρισαν και πάλι στις θέσεις τους και κάποια τραμ κυκλοφόρησαν κανονικά, συνοδεία στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων, οι οποίοι ήταν σε ετοιμότητα για την καταστολή οποιουδήποτε επεισοδίου.
Από την στιγμή που κάποιοι έκαναν πίσω και δεδομένων των συνθηκών, μόλις 5 ημέρες μετά την κήρυξή της, στις 26 Ιανουαρίου, η απεργία τελείωσε. Εκείνη την ημέρα η συγκοινωνία αποκαταστάθηκε σε όλο το δίκτυο και τα δρομολόγια έγιναν κανονικά.
Αν και η απεργία των τραμβαγέρηδων δεν κατόρθωσε να διεκδικήσει τις απαιτήσεις της, έγραψε ιστορία για τις επόμενες γενιές. Με τις κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα αυτές τις ημέρες, ανάγκασαν την κυβέρνηση να προχωρήσει στην λήψη και θέσπιση των πρώτων μέτρων της Εργατικής νομοθεσίας, που δεν υπήρχε έως τότε, γεγονός που συνέβαλε τα μέγιστα στην βελτίωση του εργασιακού τοπίου τόσο για εκείνη την γενιά όσο και για τις επόμενες.
