Η πρωτομαγιά έχει συνδεθεί άρρηκτα με τις επαναστατικές δράσεις που έχουν σημειωθεί σε Ελλάδα και εξωτερικό, σε διάφορες χρονικές περιόδους της ιστορίας. Ωστόσο, την συγκεκριμένη μέρα έμελλε να γραφτεί, μεταξύ άλλων, ακόμα μία δραματική σελίδα, αυτή τη φορά από την κατοχική περίοδο.
Πρόκειται για μια συγκλονιστική ιστορία που διαδραματίστηκε λίγο πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, με το πρόσωπο του κατακτητή να δείχνει αδίστακτη στάση, προκειμένου να εξαλειφθεί οποιαδήποτε ένδειξη ήττας. Ήταν όμως ήδη στον δρόμο αυτό και το γνώριζαν καλά, γι’αυτό και οι ενέργειές τους επεδείκνυαν μεγάλη δόση οργής και φόβου.
Στο ίδιο μοτίβο και με την ίδια λογική, προκειμένου να αποφευχθεί η παραδοχή μιας ακόμα ήττας του “αλάθητου” έργου της GeStapo και των SS, την 1η Μαίου του 1944 έλαβε χώρα στο Σκοπευτήριο Καισαριανής -μια από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες- μαζική εκτέλεση 200 ατόμων οι οποίοι ήταν έγκλειστοι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.
Η αφορμή
Η μαζική εκτέλεση ήταν μια πράξη απελπισίας, διότι δεν ήξεραν πως να διαχειριστούν το γεγονός ότι, παρά τις ενέργειές τους, οι δυνάμεις των κατεχομένων απέδειξαν πως μπορούσαν να τους έχουν στο χέρι.
Ήταν ουσιαστικά τα αντίποινα για την δράση του ΕΛΑΣ, που έδειχνε ατρόμητη στάση και προχωρούσε σε αντιστασιακές ενέργειες. Μια από αυτές τις ενέργειες ήταν η εκτέλεση του, διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών και υποστράτηγου, Franz Krech, και της συνοδείας του, στους Μολαούς Λακωνίας.
Το σχέδιο για την ενέδρα της 27ης Απριλίου, οργανώθηκε και εκτελέστηκε από τον, ανθυπολοχαγό πεζικού του Ελληνικού Στρατού και διμοιρίτη του 8ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, Μανώλη Σταθάκη.
Δείτε επίσης »
GeStapo – Η μυστική υπομονάδα των SS που εξελίχθηκε σε εγκληματική οργάνωση
Για το συμβάν, διέρρευσε σκοπίμως από το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (Office of Strategic Services/OSS) -που αργότερα έγινε CIA- σε συνεργασία με το ΕΑΜ, ότι ο Krech εκτελέστηκε από την GeStapo διότι ετοίμαζε λιποταξία, κυκλοφορώντας παράλληλα κι ένα πλαστογραφημένο γράμμα με το οποίο υποτίθεται ότι καλούσε τους Γερμανούς στρατιώτες να τον ακολουθήσουν.
Το ριψοκίνδυνο και θαρραλέο εγχείρημα που στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία, ακολούθησε την εξίσου επιτυχημένη απαγωγή του υποστράτηγου Heinrich Kreipe, που είχε γίνει μόλις μια μέρα νωρίτερα, από Έλληνες αντιστασιακούς και Βρετανούς σαμποτέρ.
Τα χτυπήματα φαίνεται πως ήταν όχι μόνο απανωτά αλλά και πολύ μεθοδευμένα. Στην σκέψη ότι τα υψηλόβαθμα στελέχη κινδυνεύουν ανά πάσα ώρα και στιγμή, ήταν αναμενόμενο ότι θα ξεσηκώσει μια οδυνηρή αντίδραση.
Η απόφαση
Για τα αντίποινα της εκτέλεσης του Krech έλαβαν, μεταξύ άλλων, υπόψιν τους την πρόταση του, αρχηγού του Β΄ Αρχηγείου Χωροφυλακής Πελοποννήσου, Διονύσιου Παπαδόγγονα, ο οποίος συνεργαζόταν στενά με τους Γερμανούς αξιωματικούς, σε τόσο ικανοποιητικό βαθμό που έλαβε συγχαρητήρια επιστολή από τον ίδιο τον Hitler για τις υπηρεσίες του.
Δεν τους πήρε και πολύ για να προσπαθήσουν να μαζέψουν τα ασυμάζευτα. Από τα κεντρικά γραφεία της GeStapo στην Ελλάδα (επί της οδού Μέρλιν), η αντίδραση στα γεγονότα ήρθε μόλις σε 3 μέρες. Τόσο χρειάστηκε για να διασταυρώσουν όσα είχαν διαρρεύσει και να εντοπίσουν τις τρύπες του συστήματός τους.
Τα δημοσιεύματα του Τύπου της 30ης Απριλίου έδιναν με σαφήνεια την απόφαση των Γερμανικών Αρχών.
Η απόφαση ήταν αισχρή και κοινοποιήθηκε παντού. Για κάθε έναν νεκρό Γερμανό στρατιώτη, ασχέτως βαθμού και θέσης, θα εκτελούσαν 50 Έλληνες. Η είδηση ταξίδεψε σε όλη την επικράτεια και ξεσήκωσε ρίγη ανατριχίλας για την επαίσχυντη εκτέλεση 200 ανθρώπων που για λόγους “ευκολίας” χαρακτηρίζονται ως κομμουνιστές και αντιφρονούντες.
Τι πιο εύκολο, για τους σκοπούς αυτούς, να προχωρήσουν στην ολοκλήρωση της αναγγελίας εκτελώντας ανθρώπους που ήταν ήδη χαρακτηρισμένοι έτσι που, ούτως ή άλλως, για τις κατοχικές δυνάμεις ήταν ένα βαρίδιο το οποίο διατηρούσαν καιρό τώρα. Έτσι, η απόφαση πάρθηκε κυριολεκτικά μέσα σε μια μέρα. Οι επίλεκτοι εκτελεσθέντες θα ήταν από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου.
Μόλις έγιναν γνωστές οι προθέσεις των Γερμανών, διάφορες οργανώσεις προσπάθησαν να καταστρώσουν σχέδιο για να τους διασώσουν, ενώ έγινε προσπάθεια για να οργανωθεί ακόμα και ένοπλη επέμβαση από τον ΕΛΑΣ, αλλά εντέλει δεν πραγματοποιήθηκε.
Ποιοι ήταν οι επίλεκτοι
Το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το οποίο χτίστηκε επί Μεταξά και χρησιμοποιούταν ως στρατώνας, αριθμούσε 15 κτήρια. Περιβαλλόταν από ψηλό μαντρότοιχο, τριπλή σειρά συρματοπλέγματος προς τα έξω, πυκνό συρματόπλεγμα μέσα από τον τοίχο και πολλές σκοπιές. Στους χώρους του κρατήθηκαν από μερικές εκατοντάδες έως και χιλιάδες άτομα ταυτόχρονα, κατά την περίοδο της Κατοχής.
Οι έγκλειστοι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου δεν ήταν όλοι κομμουνιστές. Ήταν κυρίως αντιστασιακοί στο καθεστώς Μεταξά, οι οποίοι ως αντιφρονούντες συνελήφθησαν και κλείστηκαν στα φρούρια της Ακροναυπλίας, της Ανάφης και του Αη Στράτη. Από εκεί, ως πολιτικοί κρατούμενοι, μετατέθηκαν στο Χαϊδάρι με τη συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτέμβρη 1943.
Προς τα τέλη του ίδιου έτους, στο Χαϊδάρι κατέφτασαν και Έλληνες Εβραίοι, οι οποίοι όμως προορίζονταν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κεντρικής Ευρώπης.
Από αυτούς, λοιπόν, αποφάσισαν να βγάλουν τους 200 που θα πλήρωναν το τίμημα, τόσο των “επιλογών” τους όσο και της επιλογής των “ομοιδεατών” τους. Με άλλα λόγια, αυτοί που ήταν ούτως ή άλλως χαρακτηρισμένοι ως αντιφρονούντες, έπρεπε να αναλάβουν τις ευθύνες τους…
Αν και ήταν σκόπιμη η λανθασμένη αναφορά τους ως κομμουνιστές, από τους 200 που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, ούτε 10 δεν ήταν επισήμως δηλωμένοι ότι ανήκουν σε αυτή την θέση πολιτικά.
Η αντίστροφη μέτρηση
Φυσικά η είδηση για την εκτέλεση των 200 έφτασε και στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Όσο κι αν οι επικεφαλής των κρατουμένων προσπάθησαν να την κρατήσουν κρυφή, διαδώθηκε.
Η αναγγελία του θανάτου βρήκε τους κρατουμένους με το κεφάλι ψηλά. Οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν από το βράδυ της 30ης Απριλίου μέχρι τα ξημερώματα της 1ης Μάη, θύμιζαν επικές ιστορίες.
Η πλειοψηφία των κρατουμένων, μην γνωρίζοντας αν τελικά την επομένη θα βρεθούν στον άλλον κόσμο, συμμετείχε σε ένα γλέντι που όμοιό του δεν έχει καταγραφεί. Αφούτου έβαλαν τα καλά τους, άρχισαν να χορεύουν και τα τραγουδούν, κι οι φωνές τους αντήχησαν σε όλους τους θαλάμους του κτηρίου.
Ένα είναι βέβαιο, πως εκείνο το βράδυ δεν κοιμήθηκε κανείς. Όλοι μαζί ήταν μια παρέα που αποχαιρετούσε την ζωή, ζώντας την στιγμή στο 1000%. Θα νόμιζε κανείς πως βλέπει πανηγυρισμούς και ιαχές χαράς, όμως, σαν τις Σουλιώτισσες κι αυτοί, επέδειξαν μέγα θάρρος και θράσος απέναντι στον θάνατο και τον κατακτητή. Πέρα από το γλεντοκόπι, τα λυπητερά και εύθυμα τραγούδια, δεν γνώριζαν αν θα ζήσουν άλλη νύχτα ξανά.
Κι αυτό είναι κάτι μεγαλειώδες και συγκινητικό, το οποίο αποτυπώθηκε στην ταινία του Παντελή Βούλγαρη, Το τελευταίο σημείωμα, που αφορά τους 200 της Καισαριανής,
Στις 6.00 το πρωί, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για κάποιους. Συγκεντρώθηκαν στην αυλή, έγινε η καταμέτρηση, μοιράστηκε συσσίτιο και στις 8 σήμανε το γενικό προσκλητήριο, στο οποίο έπρεπε να δώσουν το παρόν άπαντες, ακόμα και οι άρρωστοι.
Στην αναφορά έγινε η εκφώνηση του καταλόγου με τους επίλεκτους 200, ο οποίος είχε καταγραφεί μόλις λίγες ώρες νωρίτερα από την GeStapo. Ως επίδειξη της ισχύος της απόφασης η εκφώνηση γινόταν ανά πενηντάδες, για να δοθεί η έμφαση της αναλογίας Γερμανών θυμάτων και αντιφρονούντων…
Στα ονόματα του καταλόγου συμπεριλήφθησαν και άτομα που λόγω ιδιότητας είχαν στενή συνεργασία μέσα στο στρατόπεδο, χωρίς φυσικά να σημαίνει ότι διενήργησαν εις βάρος των άλλων. Ένας απο αυτούς, και ο πιο γνωστός εξ αυτών μέχρι σήμερα, ήταν ο Ναπολέων Σουκατζίδης ο οποίος εκτελούσε χρέη διερμηνέα. Οι χρήσιμες υπηρεσίες του έκαναν τον διοικητή του στρατοπέδου Karl Fischer να του δώσει απαλλαγή από την λίστα βάζοντας έναν άλλον στην θέση του, ωστόσο ο ίδιος το αρνήθηκε.
Με παρόμοιο τρόπο λειτούργησαν και άλλοι που δέχθηκαν παρόμοια πρόταση.
Η απόφαση είχε ληφθεί κι από τις 2 πλευρές. Η αμείλικτη στάση των Γερμανών δεν μπόρεσε να επισκιάσει το ηθικό των Ελλήνων, το οποίο μνημονεύεται και ιστορείται μέχρι σήμερα…
Στο δρόμο για το “θυσιαστήριο της λευτεριάς”
Στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου κατέφθασαν 10 φορτηγά. Με αυτά θα γινόταν η μεταφορά των 200 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, όπου θα γραφόταν η τελευταία πράξη της ιστορίας τους.
Κατά την διάρκεια του “τελευταίου τους ταξιδιού”, οι δρόμοι γέμισαν με τα σημειώματά τους τα οποία έγραψαν στο πόδι και τα σκόρπισαν στους 5 ανέμους. Τα λιτά και περιεκτικά μικρά ραβασάκια με το ύστατο χαίρε, μια λέξη, μια προτροπή, μια παρακαταθήκη για όσους έμειναν πίσω, το ηχηρό μήνυμα ότι ο αγώνας θα καταλήξει με νίκη, γέμισαν την Αθήνα με περηφάνεια. Μια περηφάνεια για το ψυχικό σθένος που υπέδειξαν όλοι αυτοί που πήγαιναν σαν τα αρνιά στη σφαγή, αλλά δεν το έβαλαν κάτω.
Φτάνοντας στο Σκοπευτήριο, χωρίστηκαν σε 20αδες. Οι πρώτοι 20 παρατάχθηκαν στην σειρά και ερωτήθηκαν εάν έχουν κάτι να δηλώσουν πριν χάσουν την ζωή τους. Ο Σουκατζίδης, ως μεταφραστής υποχρεώθηκε να μεταφέρει τις δηλώσεις τους. Όλες ίδιες κι απαράλλακτες…
Ζήτω η Ελλάδα! Ζήτω η λευτεριά!
Οι πυροβολισμοί διέκοψαν τις ιαχές τους και έσπασαν την σιωπή των παρευρισκομένων. Κι όμως δεν υπήρχε δάκρυ να μουσκέψει τη γη γι’αυτούς, ήταν όλοι αποφασισμένοι να πεθάνουν. Κι ενώ το αίμα έτρεχε από τα κορμιά τους, δόθηκε διαταγή στους επόμενους 20 να κουβαλήσουν τα πτώματα στα φορτηγά πριν πάρουν θέση για τις επόμενες βολές.
Έτσι κι έγινε…
Ακολούθησαν άλλες 9 ομάδες. Στην τελευταία ήταν ο Σουκατζίδης, ο οποίος αφού διετέλεσε τα καθήκοντά του στους Γερμανούς και εκείνη την ημέρα, έκλεισε το χρέος του προς την πατρίδα, αφήνοντας σώμα και ψυχή στα χώματα της Καισαριανής…
Ο χώρος του Σκοπευτηρίου της Καισαριανής ονομάστηκε αργότερα προς τιμήν τους Θυσιαστήριο της Λευτεριάς.
Μετά την εκτέλεση
Αφού ολοκληρώθηκε η διαδικασία, οι σωροί τους στοιβάχτηκαν στα φορτηγά και μεταφέρθηκαν στο Γ΄ Νεκροταφείο, όπου είχαν ήδη προετοιμαστεί 200 ατομικοί ανώνυμοι τάφοι.
Κατά τη μακάβρια πομπή, ο κόσμος με βουβό πόνο ψυχής, έριχνε λουλούδια τους δρόμους που πότιζαν από το αίμα που έσταζε μέσα από τα φορτηγά…
Πολλές οικογένειες δεν γνώριζαν αν οι άνθρωποί τους εξακολουθούσαν να ζουν ή πέθαναν εκείνη την αποφράδα μέρα. Η λίστα δεν δημοσιεύθηκε και η αναγνώριση των νεκρών έγινε έναν χρόνο μετά, όταν έγινε η εκταφή των πτωμάτων, από τα προσωπικά τους αντικείμενα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν αρκετές παρανοήσεις για το ποιοι τελικά είχαν πέσει νεκροί στην Καισαριανή, καθώς αρκετοί είχαν μοιραστεί τα ρούχα τους με τους άλλους…
Το Μουσείο ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης
Το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, μετά από αρκετές ενέργειες του Δήμου -από το 1983 και μετά- άρχισε να γίνεται σταδιακά ένας τόπος μνημειακός.
Συγκεκριμένα το 1984, κυρρήχθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού ως χώρος ιστορικής αξίας, γεγονός που επέτρεψε την διαμόρφωση του χώρου που σήμερα γνωρίζουμε ως Θυσιαστήριο της Λευτεριάς.
Οι χώροι του μετατράπηκαν σε ένα σύγχρονο πάρκο με πολλαπλές κοινωνικές, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές εξυπηρετήσεις, όπου λειτουργεί πλέον το Μουσείο ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, τα εγκαίνια του οποίου πραγματοποιήθηκαν στις 9 Μαΐου 2016. Εκεί, εκτός από την περιήγηση στους θαλάμους, μπορεί κανείς να παρατηρήσει πλούσιο εκθεσιακό υλικό και σπάνια ντοκουμέντα.
Περισότερες πληροφορίες για το Μουσείο ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης μπορείτε να βρείτε εδώ » mea.kaisariani.gr